Επίσης θεωρήθηκε ο άνθρωπος που επιδίωξε την κατάκτηση όλης της σφαίρας της γνώσης και που ύστερα από μελέτη και επισκόπηση υποστήριξε νέους τρόπους για να μπορέσει ο άνθρωπος να επιβάλει έναν έλλογο έλεγχο πάνω στη φύση, προς δόξα του θεού και βελτίωση της θέσης του ανθρώπου πάνω στον κόσμο.
Η σκέψη του
Η καθοριστική αρχή στην ψυχοσύνθεση του Μπέικον ήταν ο σταθερός ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο τάσεις: θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει πειστικά, πότε για τον πρακτικό πότε για τον θεωρητικό τρόπο ζωής. Η αλλαγή εστιακής απόστασης από βραχυπρόθεσμους σε μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς ήταν ανησυχητική για τον ίδιο και τους κριτικούς του. Οτιδήποτε ίσως σκεφθεί κανείς για τους στόχους του Μπέικον λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές επιτυχίες και τους πατριωτικούς στόχους, η γνησιότητα του ως φιλοσόφου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αν το γεγονός ότι άφησε ημιτελές έργο και και πολλά προγράμματα σε μορφή προσχεδίου σημαίνει αποτυχία, τότε απέτυχε και στις φιλοσοφικές και πολιτικές προσπάθειές του. Μία τέτοια εκτίμηση ωστόσο δεν λαμβάνει υπόψη το αληθινό του όραμα - τον έλεγχο της φύσης, υποτασσόμενος σε αυτή.
Κύρια φιλοσοφικά κείμενα
Instauratio magna (Αναστήλωση των επιστημών)
Novum organum (Το νέο όργανο)
Parasceve ad Historiam Naturalem et Experimentalem (Σύντομο σχεδίασμα των απαιτήσεων μιας θεμελιακής φυσικής ιστορίας)
De Augmentis Scientiarum (Περί της προόδου των επιστημών)
Οι πηγές του
Σύγχρονοι κριτικοί έδειξαν ότι άντλησε μεγάλο μέρος των γνώσεών του από τον Μπερναντίνο Τελέζιο (Bernandino Telesio), φιλόσοφο του 16ου αιώνα που στράφηκε κατά του αριστοτελισμού και υποστήριξε την εμπειρική μέθοδο, από τον Χουάν Ουάρτε (Juan Huarte), Ισπανό φιλόσοφο και γιατρό του 16ου αιώνα, και από μεσαιωνικές και αναγεννησιακές συλλογές.
Η γνωσιοθεωρία του
Από το Πρόοδος της μαθήσεως φαίνεται ότι ο Μπέικον έδινε μεγάλη αξία στη γνώση, χωρίς ωστόσο να χτυπάει στον αέρα· υπήρχε θρησκευτική, κοινωνική και σκεπτική αντίθεση. Η γνώση αμύνονταν κατά της δυσπιστίας και των διαστρεβλώσεων που οφείλονταν στο ζήλο των θεολόγων, κατά της κριτικής των πολιτικών, οι οποίοι υποστήριζαν ότι η γνώση εξασθενεί τη δράση, και κατά της δυσπιστίας των ίδιων των πεπαιδευμένων. Ο Μπέικον δεν ανεχόταν τους τρόπους των λογίων, αλλά πίστευε ότι οι πεπαιδευμένοι έχουν τη δυνατότητα να δείξουν μεγαθυμία επειδή έχουν συνείδηση του εύθραυστου προσώπου τους, της αποτυχίας του πεπρωμένου τους και της αξίας της ψυχής τους και της κλίσης τους. Οίκτιρε την εκκεντρική, εριστική και «λεπτεπίλεπτη» μάθηση· ο άνθρωπος όφειλε να αγωνίζεται για να γνωρίζει το ουσιαστικό περιεχόμενο πριν από τις λέξεις και το ίδιο το περιεχόμενο δεν πρέπει να αποσυντίθεται στα στρεβλά ερωτήματα των μεσαιωνικών σχολαστικών. Σοβαρότερη είναι η απάτη που καταστρέφει την ουσιαστική μορφή της γνώσης, γιατί η αλήθεια του όντος και η αλήθεια της γνώσης είναι ένα. Θεωρούσε «δηκτικό χιούμορ» την ακραία εκζήτηση του νεωτερισμού ή της Αρχαιότητας, δυσπιστούσε προς τον πρόωρο περιορισμό της γνώσης σε «ελευθέριες τέχνες», προείδε τη διόγκωση του ρόλου των ειδικών και τους κινδύνους μιας επιπόλαιης απόρριψης των αμφιβολιών.
Αν και ήταν πεπεισμένος για την ανάγκη της πληρότητας της γνώσης, ο Μπέικον δεν απέκρυψε τα ενδιαφέροντά του: «Ο τομέας της φιλοσοφίας και των επιστημών είναι η σφαίρα χωρίς την οποία δεν με ενδιαφέρει να ζω». Στο προοίμιο,στην εισαγωγή και στο σχέδιο για την Αναστήλωση των επιστημών εισηγήθηκε τη ριζική ανάπλαση της επικοινωνίας ανάμεσα στο ανθρώπινο πνεύμα και στη φύση των πραγμάτων, όπου η συλλογιστική σκέψη πρέπει να υποβιβαστεί υπέρ μιας κριτικής υπαγωγής βασισμένης σε πειραματικό έλεγχο. Ο στόχος του ήταν να υποτάξει και να ξεπεράσει τις ανάγκες και τις δυστυχίες της ανθρωπότητας. Περιέγραφε την επιστημονική μέθοδο που θα ακολουθούσε, έκανε παρατηρήσεις, καθώς και ένα προσχέδιο ώστε να καταλήξει στην αρχή που θα ρύθμιζε το όλο εγχείρημα, που ήταν η δόξα του Θεού.
Στο Νέο όργανο η θεωρία εκφράστηκε με αφορισμούς, στους οποίους τρεις ιδέες αποτελούσαν το υπόβαθρο: η ανάγκη για μία νέα λογική, η προσπάθεια ανακάλυψης των «μορφών» αυτού που πίστευε ότι είναι ένας περιορισμένος αριθμός απλών φύσεων (ποιοτήτων όπως η θερμότητα ή η λευκότητα) και η συλλογή μίας περιεκτικής φυσικής ιστορίας. Εξετάζοντας χωριστά τις τρεις ιδέες, δεν είναι δύσκολο να τις συλλάβουμε· είναι η μεταξύ τους σύνδεση που έχει θεωρηθεί αινιγματική και μη ικανοποιητική. Ο Μπέικον θεωρούσε τη γνώση σαν μία πυραμίδα με τη φυσική ιστορία στη βάση της, τη φυσική στο μέσο της και τη μεταφυσική στην κορυφή της. Η εκτίμηση του γι' αυτό το τμήμα του έργου φαίνεται ότι είχε αυξηθεί και προς το τέλος της ζωής του,της έδωσε θεμελιώδη σπουδαιότητα.
Φιλοσοφία της επιστήμης
Η θέση του ως επιστήμονα, με την σύγχρονη ονομασία του όρου, είναι χαμηλή. Θεωρείται ξεπερασμένος και υπερβολικά επιφυλακτικός ως προς την αστρονομική θεωρία· αδυνατούσε να αναγνωρίσει τη σημασία της αναγνώρισης των αλγορίθμων από τον Σκώτο μαθηματικό Τζον Νάπιερ και, γενικά, υποτιμούσε τους μαθηματικούς· ήταν ελλιπώς ενημερωμένος για το σύστημα των μοχλών, την επιτάχυνση των σωμάτων και την κυκλοφορία του αίματος. Ο Μπέικον αδυνατούσε να αναγνωρίσει το έργο μερικών από τους σημαντικότερους άντρες της εποχής του ως σύμπτωμα πνευματικής ανισομέρειας. Ο νους του, τόσο οξύς να επισημαίνει ομοιότητες, δεν ήταν εξίσου ικανός να διακρίνει διαφορές. Μελετούσε σε απομόνωση, απρόθυμος να πραγματευθεί ότι ο ίδιος δεν ήταν εντελώς εξοπλισμένος να κατανοήσει.
Η Επαγωγική μέθοδός του και οι ατέλειές της
Οι έντονα γνωστικοποιημένες απόψεις του Μπέικον σχετικά με την ανάγκη μιας νέας λογικής οδήγησαν σε σύνδεση του ονόματος του με την επαγωγή. Ο επαγωγικός συλλογισμός του Μπέικον, που αναπτύσσεται εν μέρει στο Νέο όργανο μέσω αναζήτησης της ουσιαστικής φύσης της θερμότητας, επικρίθηκε το είναι ανοιχτή σε δύο ριζικές αντιθέσεις.
Αρχικά, η επίπονη εργασία απαιτεί ή χρειάζεται υποθέσεις - και ο Μπέικον δεν βοηθά στην διατύπωση τέτοιων εννοιών, αν και κατά ειρωνικό τρόπο, προσέφερε κάτι σαν βοήθεια με την έρευνα της θερμότητας. Ήταν τόσο προσηλωμένος στο να τονίζει το αλάθητο της μεθόδου του, ώστε αρνιόταν να αποδεχθεί την εφευρετική ιδιοφυΐα άλλων ανδρών ή ακόμη να αναγνωρίσει τα όρια της δικής του ιδιοφυΐας. Επίσης η μέθοδος καταρρέει όταν συσχετίζεται με τον προστιθέμενο στόχο, δηλαδή την ανακάλυψη «μορφών».
Ο ίδιος ο Μπέικον είχε μεγάλη δυσκολία να δώσει έναν επαρκή και ακριβή ορισμό εκείνου που ευνοεί με τον όρο. Όταν επιχειρείται να δοθεί ο ορισμός των μορφών, αποκαλύπτεται ότι οι μορφές δεν είναι ούτε παραστάσεις ούτε αφαιρέσεις, αλλά εξαιρετικά γενικές φυσικές ποιότητες που είναι περιορισμοί ή ειδικές εκδηλώσεις μερικών ανώτερων γενών. Υπονοείται επίσης ότι αυτές οι γενικές ποιότητες μπορούν να θεωρηθούν ως τρόποι δράσης απλών σωμάτων. Μέρος της δυσκολίας στην κατανόηση της μεθόδου του Μπέικον οφείλεται στην επιλογή των όρων. Ενσυνείδητα παρέλαβε τους όρους μεταφυσική και μορφή από τον μεσαιωνικό σχολαστικισμό και τροποποίησε τις έννοιες· είχε επίσης την τάση να χρησιμοποιεί τους όρους κίνηση, νόμο και φύση κάπως αόριστα.
Η ερευνητική μέθοδος που αναπτύχθηκε από τον Μπέικον είναι πρώιμος προκάτοχος της επιστημονικής μεθόδου. Η μέθοδος προτάθηκε στο έργο του Μπέικον "Novum Organum" ("New Organon") και προοριζόταν να αντικαταστήσει τις μεθόδους που προτάθηκαν στη σύνθεση "Organum" ("Organon") του Αριστοτέλη πριν από περίπου 2 χιλιετίες. Σύμφωνα με τον Μπέικον, οι επιστημονικές γνώσεις πρέπει να βασίζονται στην επαγωγή και στο πείραμα. Η επαγωγή μπορεί να είναι πλήρης (τέλεια) και ατελής. Για παράδειγμα έχω μελετήσει μέχρι τώρα 1.000 γάτες οι οποίες όλες είχαν 4 πόδια, άρα συνάγω ότι όλες οι γάτες έχουν 4 πόδια. Ετσι ο Μπέικον εισήγαγε τη φιλοσοφική θέση του Εμπειρισμού.
Τα Είδωλα
Στο πρώτο βιβλίο του Νέου οργάνου πραγματεύεται τις αιτίες του ανθρώπινου λάθους στην αναζήτηση της γνώσης,για τις οποίες επινοεί τη μεταφορική έννοια του «ειδώλου». Αναγνώρισε τέσσερις κατηγορίες ειδώλων:
- Τα idola tribus (είδωλα της φυλής, του είδους)· είναι πλάνες εγγενείς στην ανθρώπινη φυλή γενικά. Από αυτά,τα πιο κυρίαρχα είναι η τάση να υποθέτουμε στη φύση μεγαλύτερη τάξη και κανονικότητα από αυτή που υπάρχει πραγματικά·ή η τάση να γενικεύουμε από λίγες παρατηρήσεις ή να δίνουμε υπόσταση σε απλές αφαιρέσεις, πλάσματα του νου.
- Τα idola specus (είδωλα της σπηλιάς) που αναφέρονται στις ατομικές ιδιαιτερότητες. Κάποιος επικεντρώνεται στις ομοιότητες,άλλος στις διαφορές μεταξύ των αντικειμένων. Κάποιος δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη λεπτομέρεια, ενώ άλλος στο σύνολο.
- Τα idola fori (είδωλα της αγοράς)· είναι πλάνες που οφείλονται στη γλώσσα. Η αναξιόπιστη φύση της γλώσσας απασχολούσε πάντα την αγγλική φιλοσοφία και ο Μπέικον ανησυχούσε πάντα για την επιφανειακή χρήση της γλώσσας, όπου οι ανόμοιες έννοιες κατηγοριοποιούνται με λάθος τρόπους. Ανησυχούσε επίσης για το ότι οι λέξεις παρασύρουν τους ανθρώπους σε συζητήσεις χωρίς σκοπό και νόημα. Αυτή η πλευρά της σκέψης του άσκησε σημαντική επιρροή στη μετέπειτα φιλοσοφική σκέψη και εγκαινίασε τη μακρά παράδοση του ορθολογισμού του 19ου και 20ου αιώνα.
- Τα idola theatri (είδωλα θεάτρου)· εσφαλμένοι τρόποι σκέψης που απορρέουν από παραδεδεγμένα φιλοσοφικά συστήματα και από λανθασμένες μεθόδους απόδειξης.
Τα Δοκίμια
Ο Μπέικον επιδίωξε να βοηθήσει την ανθρωπότητα όχι μόνο με «τα μυστικά της επιστήμης» αλλά και με τις «δυσκολίες της ζωής» και θεώρησε ότι η νέα του λογική επεκτεινόταν στις ανθρώπινες υποθέσεις. Στα Δοκίμια (Essayes) προσπάθησε να μελετήσει τις απλές φύσεις πραγμάτων όπως είναι η φιλοδοξία,η υποκρισία,η εκδίκηση και ο έρωτας. Κατέγραψε εμπειρίες που απέρρεαν από την ιστορία και τις παρατηρήσεις του. Δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει συγκεκριμένα πειράματα, αλλά εξέταζε περιπτώσεις συμπεριφοράς και κινήτρων και, στηριζόμενος σε αυτές, διατύπωσε με λαμπρό τρόπο γενικά συμπεράσματα. Προσέθεσε ως υπότιτλο στα Δοκίμια τα «εντόσθια των πραγμάτων» ή «διεσπαρμένοι διαλογισμοί». Θεώρησε ότι αυτή η μορφή έκφρασης του προσέφερε πεδίο για ανιδιοτελή σχόλια·δεν αξίωνε να αποδείξει ένα ζήτημα ή να εξωθήσει κάποια αιτία ή να χειραγωγήσει κάποιον για να πράξει το καλύτερο των πραγμάτων· του έδινε την ελευθερία να δει και τι πράττουν οι άνθρωποι και τι οφείλουν να πράττουν. Αυτό το κράμα ρεαλισμού και ιδεώδους σκοπιμότητας και ηθικότητας, κάνει αυτά τα περιεκτικά και διαυγή κείμενα, όχι απλά αναγνώσματα, αλλά κείμενα γεμάτα σοφία για τον αναγνώστη που έχει τη γνώση της τεχνικής του συγγραφέα.
0 Σχόλια