Στάση του Νίκα 532 μ.Χ.

Η Στάση του Νίκα (στάση = εξέγερση) ήταν οργανωμένη απόπειρα ανατροπής του αυτοκράτορα Ιουστινιανού που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 532 μ.Χ. Ως αποτέλεσμα του γενικευμένου κλίματος λαϊκής δυσαρέσκειας που υπήρχε εκείνη τη περίοδο, ομάδες οπαδών υποκινούμενες από εχθρούς του αυτοκράτορα προκάλεσαν εκτεταμένες βιαιοπραγίες και λεηλασίες, ώστε να πιέσουν τον Ιουστινιανό να αφήσει τον θρόνο. Ωστόσο ο αυτοκράτορας δεν ενέδωσε και τελικά σφαγιάστηκαν όλοι τους. Τα γεγονότα είχαν διάρκεια μίας εβδομάδας και ήταν οι πιο βίαιες ταραχές στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης, με τη μισή σχεδόν πόλη να καίγεται ή να καταστρέφεται και με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να σκοτώνονται. Τις περισσότερες πληροφορίες για την εξέγερση λαμβάνουμε από τον ιστορικό Προκόπιο, στο βιβλίο του «Η ιστορία των Πολέμων».

Η εξέλιξη των γεγονότων

Οι αρματοδρομίες ήταν μία δημοφιλής ενασχόληση για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα από τα Ρωμαϊκά χρόνια. Αυτές καθώς και η υποκουλτούρα που συστρεφόταν γύρω τους όπως οι οπαδικές οργανώσεις είχαν μεταφερθεί και επιβιώσει στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο), με την ευχή του ίδιου του αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου, που είχε άλλωστε περιλάβει στα σχέδια της νέας πρωτεύουσας τη κατασκευή ενός μεγαλοπρεπούς Ιπποδρόμου. Υπήρχαν τέσσερις κύριοι σύνδεσμοι φιλάθλων, καθορισμένοι ανάλογα με το χρώμα της στολής της αγαπημένης τους αγωνιστικής ομάδας. Αυτοί ήταν οι Βένετοι (Γαλάζιοι), οι Ρούσσοι (Κόκκινοι), οι Πράσινοι και οι Λευκοί, αν και σταδιακά η περισσότερη επιρροή και πολιτική δύναμη είχε συγκεντρωθεί στους Βένετους και τους Πράσινους. Οι Βένετοι θεωρούνταν περισσότερο "συμβιβασμένοι" στο κατεστημένο και συνδεδεμένοι με την αριστοκρατία, ενώ οι Πράσινοι ήταν αντιδραστικότεροι και συνδεδεμένοι με τα πιο λαϊκά στρώματα. Μερικοί συγγραφείς πιστεύουν επίσης ότι οι Πράσινοι έπαιξαν ρόλο στη καλλιέργεια του Μονοφυσιτισμού και κατά συνέπεια στη θεμελίωση του Ισλάμ. Οι αρματοδρομίες ήταν σε κάθε περίπτωση σημαντικό κομμάτι του δημόσιου βίου της εποχής στο οποίο ακόμα και οι αυτοκράτορες συμμετείχαν, μιας και συχνά υποστήριζαν τη μία ομάδα έναντι της άλλης. Ο δε Ιουστινιανός ήταν υποστηρικτής των Βένετων, τουλάχιστον μέχρι τη Στάση.

Το 531, ένας Βένετος και ένας Πράσινος συλλαμβάνονται με την κατηγορία της δολοφονίας και καταδικάζονται σε θάνατο δια απαγχονισμού. Ο Ιουστινιανός μετατρέπει τη θανατική ποινή σε φυλάκιση, ενδεχομένως σαν απόπειρα να κερδίσει την εύνοια του λαού. Οι Πράσινοι και Βένετοι όμως δεν ικανοποιούνται, αντίθετα ζητούν την πλήρη απαλλαγή των κατηγορουμένων. Ο αυτοκράτορας, όμως, τους αγνοεί.

Στις 11 Ιανουαρίου του 532 οι οπαδοί τελικά ξεσηκώνονται και προκαλούν ταραχές. Η ιαχή «Νίκα» δονεί την ατμόσφαιρα, η οποία είναι το σύνθημα που φώναζαν στον Ιππόδρομο για να εμψυχώσουν τους αρματοδρόμους. Το πλήθος των εξεγερμένων όλο και μεγαλώνει, καθώς ο λαός δυσφορεί για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα και τη κρατική αυθαιρεσία. Απαιτούν την αποπομπή του Έπαρχου Ιωάννη του Καππαδόκη, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τη συλλογή των φόρων, καθώς και του νομομαθούς αυλικού Τριβωνιανού, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την αναθεώρηση του ποινικού κώδικα. Ο όχλος πολιορκεί το παλάτι και ταυτόχρονα πυρπολεί κτίρια και προκαλεί καταστροφές. Μεταξύ άλλων η μικρότερη δεύτερη εκκλησία της Αγίας Σοφίας καταστρέφεται εξ ολοκλήρου. Κάποιοι από τους συγκλητικούς είδαν τη στάση σαν ευκαιρία να ανατρέψουν τον Ιουστινιανό, οι οποίοι ήταν εξίσου δυσαρεστημένοι λόγω του ψαλιδισμού των δικαιωμάτων των ευγενών. Παρόλο που ο Ιουστινιανός υποσχέθηκε να απομακρύνει από τις θέσεις τους τον Τριβωνιανό και τον Ιωάννη Καππαδόκη, οι στασιαστές δεν ικανοποιήθηκαν. Αφού συγκεντρώθηκαν στον Ιππόδρομο και σε συννενόηση με τους σύμμαχούς τους στη Σύγκλητο, ανέβασαν στο θρόνο τον Υπάτιο ανιψιό του πρώην αυτοκράτορα Αναστάσιου, ανακηρύσσοντας τον νέο αυτοκράτορα.

Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Πόλη, αλλά η σύζυγός του, η Θεοδώρα του αναπτέρωσε το ηθικό και τον έπεισε να παραμείνει και να αντιμετωπίσει τους στασιαστές. Ο Ιουστινιανός διέταξε τότε τους στρατηγούς του, τον Βελισάριο και τον Μούνδο να καταστείλουν την εξέγερση. Αυτοί δωροδοκώντας κάποιους αρχηγούς των στασιαστών τους έφεραν με το μέρος του αυτοκράτορα, προκαλώντας έτσι διχόνοια μεταξύ τους. Σε κάθε περίπτωση, εν τέλει οι εξεγερθέντες εγκλωβίστηκαν στον Ιππόδρομο, όπου και σφαγιάστηκαν. Η καταστολή της Στάσης του Νίκα στις 18 Ιανουαρίου του 532 άφησε πίσω της 30.000 νεκρούς. Την επομένη, διατάχθηκε να εκτελεσθούν ο Υπάτιος και ο αδελφός του, ενώ η περιουσία τους δημεύθηκε, όπως και πολλών συγκλητικών που εξορίστηκαν επειδή είχαν υποστηρίξει τη στάση. Η επιτυχημένη καταστολή της εξέγερσης θεμελίωσε τη κυριαρχία του Ιουστινιανού στην αυτοκρατορία και περιόρισε οριστικά τη δύναμη των οπαδικών οργανώσεων.