Εμβοές ώτων - Η ματιά της ψυχιατρικής

Αν κλείσετε τα αυτιά σας τι ακούτε; Λογικά τίποτα.

Υπάρχουν όμως άνθρωποι που ακούνε ένα συνεχόμενο βουητό, μεταλλικούς και συριστικούς ήχους. Οι εμβοές είναι η αντίληψη ήχου στα αυτιά ή στο κεφάλι, η οποία δεν προκαλείται από εξωτερική πηγή, υπάρχει δηλαδή κατά την απουσία ακουστικού ερεθίσματος. O πάσχων ακούει ένα σφύριγμα, κουδούνισμα ή βόμβο που μπορεί να είναι υψηλής ή χαμηλής έντασης και να ομοιάζει με θρόισμα αέρα, κυματισμό νερού ή μουσική νότα.

Οι μορφές των εμβοών των ώτων

Οι εμβοές των ώτων είναι κάτι που απασχολεί όλο και περισσότερα άτομα την σήμερον ημέρα.

Οι εμβοές μπορεί να ταξινομηθούν σε ήπιας και σοβαρής μορφής. Οι ήπιας μορφής είναι διαλείπουσες, αντιληπτές από τον ασθενή περιστασιακά ή μόνο όταν βρίσκεται σε ήσυχο περιβάλλον και συνήθως δε δημιουργούν ιδιαίτερο πρόβλημα. Οι σοβαρής μορφής αποτελούν ένα πολύ ενοχλητικό σύμπτωμα, το οποίο συχνά επηρεάζει την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Μπορεί να υποχωρούν κατά τη διάρκεια κάποιας ενασχόλησης ή και να φτάσουν στο σημείο να ξυπνούν τον ασθενή ακόμη και κατά τη διάρκεια της νύχτας. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι ασθενείς υφίστανται επιπτώσεις στη λειτουργικότητά τους, όπως διαταραχές του ύπνου, άγχος, νευρικότητα ή κατάθλιψη.

Πολύ συχνά συνυπάρχουν με διαταραχές της ακοής (βαρηκοΐα ή υπερακουσία) και της ισορροπίας.

Οι εμβοές δεν είναι ασθένεια αλλά συμπτώματα, για αυτό θα πρέπει να αναζητείται η αιτία τους. Μπορεί να προκληθούν από προβλήματα στο εξωτερικό, μεσαίο ή εσωτερικό αυτί ή και από προβλήματα με το νεύρο της ακοής (ακουστικό) ή το μέρος του εγκεφάλου σας που ερμηνεύει τα νευρικά σήματα ως ήχο (στον κροταφικό λοβό). Συνολικά, τα αίτια των εμβοών μπορεί να είναι παράγοντες της καθημερινότητας, παθήσεις αυτιού, φάρμακα, συστηματικά παθολογικά νοσήματα, υπερκόπωση, ψυχιατρικά νοσήματα.

Που μπορεί να οφείλονται οι εμβοές των ώτων

Βασικές αιτίες που πρέπει να αποκλειστούν είναι:

• Παθήσεις ωτών, όπως η ωτοκλήρυνση, μόλυνση- φλεγμονή στο αυτί (ωτίτιδα), βύσμα κυψελίδας
• Καλοήθης όγκος του ακουστικού νεύρου
• Υψηλές δόσεις φαρμάκων, όπως ασπιρίνη
• Αναιμία, υπογλυκαιμία
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Υποθυρεοειδισμός
• Προβλήματα κροταφογναθικής άρθρωσης
• Καρδιολογικά και αγγειακά προβλήματα, υπέρταση
• Έκθεση σε πολύ δυνατούς θορύβους- ακουστικό τραύμα

Aπαραίτητος είναι ο αναλυτικός ωτορινολαρυγγικός έλεγχος (ακουολογικές και διαγνωστικές εξετάσεις), οι αιματολογικές και ενίοτε απεικονιστικές εξετάσεις. Η εκτίμηση ξεκινά με λεπτομερές ιστορικό, εντοπίζοντας και τις λειτουργικές, τις κοινωνικές, και συναισθηματικές επιπτώσεις του.

Σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2012), το 92% των ασθενειών οφείλονται στο στρες.

Με βάση την ψυχαναλυτική ερμηνεία κατά Freud, στις αισθητηριακού τύπου διαταραχές εμπλέκεται ο μηχανισμός της απώθησης. Όταν ένα γεγονός παραείναι τραυματικό για ένα άτομο, το απωθεί στο υποσυνείδητο, το ξεχνά και δεν το ανακαλεί για να μη προκαλέσει πόνο στον εαυτό του. Οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς το κύριο κανάλι πρόσληψης πληροφοριών, υπάρχουν δηλαδή οι λεγόμενοι “οπτικοί” και “ακουστικοί” τύποι. Αυτό σημαίνει πως το ένα κανάλι πρόσληψης πληροφοριών είναι πιο ευαίσθητο από το άλλο. Οι ακουστικοί τύποι είναι πιθανόν να αποκτήσουν μια έκπτωση στην ποιότητα της πρόσληψης ήχων και να αποκτήσουν εμβοές, ως μία σωματοποιημένη και μεταφορική κραυγή που λέει “δε θέλω να ακούω άλλο”.

Σε ορισμένες περιπτώσεις η διαταραχή είναι εξαιρετικά εξουθενωτική και μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του πάσχοντα να ανταποκριθεί στις καθημερινές του δραστηριότητες. Σε ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που προσέρχονται για θεραπεία των εμβοών, διαπιστώνεται ήδη κάποια ψυχική διαταραχή. 

Οι άνθρωποι με εμβοές μπορεί να υποφέρουν από:

• Διαταραχές του ύπνου, ιδίως με την έννοια της δυσκολίας έλευσης ύπνου
• Εναλλαγές της διάθεσης με δυσφορία, ένταση, ευερεθιστότητα ή και κατάθλιψη
• Προσκόλληση της σκέψης στο σύμπτωμα
• Μειωμένη συγκέντρωση
• Περιορισμό των κοινωνικών συναναστροφών

Η συμπεριφορά των ασθενών

Ο σκοπός όλων των πασχόντων οφείλει να είναι να φτάσουν στο σημείο όπου οι εμβοές να μην επηρεάζουν αδικαιολόγητα την ποιότητα της ζωής τους. Οι γνωστικές διεργασίες του κάθε ασθενούς επηρεάζουν τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στο σύμπτωμα των εμβοών και στη γνωστική επεξεργασία του ήχου. Η σχετική εξοικείωση με το διαρκές ηχητικό ερέθισμα των εμβοών μπορεί να οδηγήσει σε πρώτο επίπεδο σε μία ενσωμάτωση των εμβοών στην ηχητική αντίληψη του ασθενούς ως ένα “φυσιολογικό” ηχητικό ερέθισμα και σε δεύτερο επίπεδο στην ικανότητα του εγκεφάλου να το αγνοήσει.

Αντίθετα, οι αρνητικές σκέψεις μπορεί να οδηγήσουν στην αντίληψη και αξιολόγηση των εμβοών ως κάτι πολύ απειλητικό για την υπόσταση του ασθενή, δεδομένου ότι η έκλυση ορμονών σχετιζόμενων με το stress έχει επιπλέον την τάση να επιδεινώνει ψυχοσωματικά φαινόμενα. Η τάση αυτή παρατηρείται σε ανθρώπους με χαμηλή αυτοεκτίμηση, υποχονδριακή ή φοβική αντιμετώπιση των σωματικών συμπτωμάτων, ψυχαναγκαστική ανάγκη ελέγχου και περιορισμένη ανοχή στη ματαίωση. Συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε επιδείνωση του βιώματος. Πολύ ασθενείς μάλιστα νιώθουν ότι θα τρελαθούν και αναπτύσσουν ένα αίσθημα αβοήθητου.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση των εμβοών

Δεδομένου ότι οι εμβοές αποτελούν ένα σύμπτωμα που αφορά στην αντίληψη του ήχου, η ψυχική συνιστώσα ενυπάρχει πάντα. Εξαιτίας αυτού συνίσταται να γίνει μία ψυχιατρική αξιολόγηση σε πρώιμα στάδια, δηλαδή μέσα στο πρώτο εξάμηνο από την πρώτη εμφάνιση του συμπτώματος.

Γενικές συμβουλές για την αντιμετώπιση των εμβοών είναι:

• Αποφυγή έκθεσης σε δυνατούς θορύβους
• Χρήση ακουστικών βαρηκοΐας αν συνυπάρχει βαρηκοΐα
• Έλεγχος αρτηριακής πίεσης
• Υιοθετείστε διατροφή χαμηλή σε αλάτι και απομακρύνετε όλους τους πιθανούς επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως τσιγάρο, καφέ, τσάι, αναψυκτικά
• Καθημερινή άσκηση
• Ανάπαυση και αποφυγή έντονης κόπωσης
• Χρησιμοποιείστε τρικ για να καλύψετε το βουητό, όπως τον ήχο του ραδιοφώνου
• Εκμάθηση κάποιας τεχνικής χαλάρωση
• Ενασχόληση με ευχάριστες δραστηριότητες
• Βελτίωση της ποιότητας του ύπνου
• Προσπαθήστε να συνυπάρξετε με τις εμβοές. Το άγχος ενδέχεται να επιδεινώσει το σύμπτωμα
• Γενική καταπολέμηση άγχους
  

Πέρα από αυτές τις γενικές συμβουλές, η θεραπευτική αντιμετώπιση των εμβοών περιλαμβάνει:

• Αντιμετώπιση αιτιολογικών παραγόντων
• Συσκευές ηχοκάλυψης
• Μέθοδος επαναπροσδιορισμού του ουδού των εμβοών μέσω επανεκπαίδευση - θεραπεία προσαρμογής (tinnitus retraining therapy, Jastreboff 2003): Mε τη μέθοδο αυτή επιχειρείται η εκπαίδευση του ακουστικού συστήματος και η ανάπτυξη ανοχής προς το σύμπτωμα
• Θεραπείες όπως βελονισμός ή ομοιοπαθητική έχουν αποδειχθεί βοηθητικές για κάποιους ασθενείς
• Διατροφικά συμπληρώματα: Εξέχουσα θέση καταλαμβάνει το εκχύλισμα φύλλων του φυτού ginkgo biloba, που περιέχει φλαβονοειδή που δρουν αντιοξειδωτικά, καθώς και γκινγκολίδες A που ενισχύουν τη νευρογέννεση
• Biofeedback: Η μέθοδος της βιολογικής επανατροφοδότησης ή βιοανάδρασης αποτελεί την τεχνική κατά την οποία, μέσω ειδικών συσκευών, γίνονται αντιληπτές με τη μορφή οπτικών ή ακουστικών σημάτων, εσωτερικές, φυσιολογικές ή παθολογικές διεργασίες ενός ατόμου. O θεραπευμένος εκπαιδεύεται να τις τροποποιήσει, με εξατομικευμένες χαλαρωτικές ή φυσικές ασκήσεις.
• Αντιμετώπιση άγχους

Η συμβολή της ψυχολογίας

Η ψυχιατρική - ψυχοθεραπευτική θεραπευτική προσέγγιση συνίσταται στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών ή των επακόλουθων του συμπτώματος. Το άγχος, οι φόβοι ή η κατάθλιψη οδηγούν σε περαιτέρω επιδείνωση του συμπτώματος των εμβοών. Η αντιμετώπισή τους είναι ζωτικής σημασίας.

Η συμβουλευτική υποστήριξη του ασθενούς δίνει έμφαση στην κατανόηση της πάθησης. Γνωστικοσυμπεριφορικά μοντέλα εφαρμόζονται ευρέως και εστιάζουν στη διαχείριση του συμπτώματος, στην εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης αλλά και προσαρμογής στο βίωμα, καθώς και στη γνωστική αναδόμηση, αναφορικά με τις γνωστικές προεκτάσεις που δίνει ο ασθενής στο σύμπτωμα (π.χ. “οι εμβοές θα μου καταστρέψουν τη ζωή”).

Όσον αφορά στις ψυχοδυναμικές διεργασίες, πίσω από τις εμβοές, είναι σημαντικό να ψάξουμε μέσα μας και να βρούμε ενδοψυχικές συγκρούσεις, ψύχο-συναισθηματικά μπλοκαρίσματα και γενικά στρεσογόνους παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση ή διατήρηση μιας χρόνιας κατάστασης που επιβαρύνει την ακοή. Τονίζεται πόσο σημαντικό είναι οι ψυχο-συναισθηματικές μας ανάγκες να αναγνωρίζονται και όχι να παραμελούνται, να καταπιέζονται και κατά αυτόν τον τρόπο να οδηγούν σε χρόνιο άγχος. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν επαρκεί η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, συνίσταται η θεραπεία με σεροτονινεργικά κυρίως αντικαταθλιπτικά.

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος