Πρώτον, επειδή τοποθετείται ταυτόχρονα στο επίπεδο της ιδεολογίας και της πράξης, δηλαδή στο επίπεδο των κοινωνικών αξιών που επικρατούν και την αναγκαιότητα της σύγχρονης ζωής. Δεύτερον, γιατί μελετάται σε συνάρτηση με το παραδοσιακό οικογενειακό σχήμα και με το ρόλο της γυναίκας μέσα σε αυτό και τρίτον, για το λόγο ότι η γυναικεία απασχόληση αντιπαρατίθεται ή συγκρούεται με μία σειρά από μύθους, από τους οποίους όλα δείχνουν ότι είναι δύσκολο να απαλλαγούμε. Ένας τέτοιος μύθος είναι ο μύθος του ρόλου- «φύση»- και άρα της αναπόφευκτης σύγκρουσης με τον «προορισμό» και την «φύση» του κάθε φύλου όταν ο ρόλος του αλλάζει.
Σύμφωνα με έρευνες οι διαφορές που παρατηρούνται στην επιλογή επαγγέλματος ανδρών και γυναικών συνδέονται με την όλη διαδικασία κοινωνικοποίησης τους μέσα στην οικογένεια και τις αντιλήψεις τους για τους «κοινά αποδεκτούς» ρόλους των δύο φύλων.
Όπως σημειώνουν οι Πανάνης & Βίκη (σελ. 16-17), σε κάθε παιδί ανάλογα με το φύλο του, προτείνονται διαφορετικά πρότυπα με τα οποία καλείται να ταυτιστεί. Έτσι το αγόρι αναμένεται να γίνει δυνατό, ανεξάρτητο, ενεργητικό κι ανταγωνιστικό, ιδιότητες που στο μέλλον θα του χρησιμέψουν για να επιτύχει επαγγελματικά, ενώ το κορίτσι ενθαρρύνεται και αναμένεται να γίνει υποτακτικό, ευαίσθητο και στοργικό, ώστε να ανταποκριθεί, όταν μεγαλώσει, στον παραδοσιακό γυναικείο ρόλο της συζύγου και μητέρας (Λαμπροπούλου & Γεωργουλέα 1986). Είναι φανερό ότι σχετικά με το φύλο υπάρχουν βαθιά ριζωμένες στερεότυπες αντιλήψεις. Αυτές καθορίζουν και επιβάλλουν συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους για άνδρες και γυναίκες. Πρόκειται για τα γνωστά στερεότυπα των δύο φύλων τα οποία δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την επιλογή επαγγέλματος. Αναλυτικότερα έχει κανείς να επισημάνει τα εξής: Το σύστημα αξιών της οικογένειας αναπτύσσει στο παιδί από τη μικρή του ηλικία κοινωνικά στερεότυπα που έχουν σχέση με το φύλο και το επάγγελμα. Η οικογένεια, κατά την παραδοσιακή αντίληψη, θέλει το αγόρι να επικεντρώνεται στη σταδιοδρομία του (καριέρα) και να έχει επαγγελματικές επιλογές δυναμικές και φιλόδοξες. Αντίθετα, για το κορίτσι οι επιλογές αυτές παρουσιάζονται στατικές και σταθερές, ώστε να είναι σε θέση να συνδυάσει τις υποχρεώσεις του επαγγέλματος με τα οικογενειακά καθήκοντα. Οι πιέσεις της οικογένειας στρέφουν τα αγόρια προς την ακαδημαϊκή και την επαγγελματική επιτυχία. Τα κορίτσια ενθαρρύνονται προς την απόκτηση εκπαιδευτικών και επαγγελματικών εφοδίων, ταυτόχρονα όμως, δίνεται σε αυτά το μήνυμα ότι, ο προορισμός του κοριτσιού είναι ο γάμος και ο ρόλος του ως «νοικοκυράς», θεωρώντας συχνά το ρόλο της εργαζόμενης γυναίκας δευτερεύοντα. Αποτέλεσμα είναι να υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των δύο ρόλων και περιορισμός σε «γυναικεία» επαγγέλματα, όπως βεβαιώνεται πολύπλευρα (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, 1995).
Τα κοινωνικά στερεότυπα που προαναφέρθηκαν σύμφωνα με τους Spokane & Hawks (1990) (όπ.αναφ. στο Δημητρόπουλος, 2002, σελ. 624) επηρεάζουν τις γυναίκες με τον ακόλουθο τρόπο:
1. Περιορίζουν τις επαγγελματικές τους επιλογές. Οι περισσότερες γυναίκες επιλέγουν επαγγέλματα, στα οποία το γυναικείο φύλο υπερεκπροσωπείται.
2. Μειώνουν τις προσδοκίες τους και την πιθανότητα να πετύχουν τις φιλοδοξίες τους.
3. Αυξάνουν τη σημασία εξωτερικών παραγόντων στον επαγγελματικό σχεδιασμό.
4. Αυξάνουν τον αριθμό των παραγόντων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη καθώς και τη συνθετότητα του επαγγελματικού σχεδιασμού.
5. Αυξάνουν την ανάγκη για επαγγελματική συμβουλευτική.
Συγκεκριμένα όσον αφορά στις επιλογές οι γυναίκες φαίνεται ότι :
⇒ Επιλέγουν επαγγέλματα που θεωρούνται «γυναικεία» και έχουν να κάνουν περισσότερο με τη φροντίδα και την προσφορά προς τους άλλους. Επιλέγουν δηλαδή επαγγέλματα όπως, δασκάλα, καθηγήτρια, νοσοκόμα, γραμματέας κ.α Αυτό βέβαια δεν αναιρεί και τις περιπτώσεις γυναικών όπου έκαναν την είσοδο τους σε ανδροκρατούμενα επαγγέλματα και έκαναν καριέρα σε αυτά.
⇒ Έχουν χαμηλές προσδοκίες για την προσωπική τους επάρκεια και την ικανότητα να πετύχουν σε ανδροκρατούμενους χώρους (Hackett & Betz,1981).
⇒ Βιώνουν περισσότερες συγκρούσεις του τύπου σπίτι- εργασία και αποφυγή της επιτυχίας (Karpicke, 1980) .
⇒ Κατά την διαδικασία της κοινωνικοποίησης οι γυναίκες εσωτερικεύουν τον παραδοσιακό ρόλο της συζύγου και της μητέρας. Αυτό σημαίνει ότι ο άνδρας ενδιαφέρεται για την επαγγελματική του επιτυχία, ενώ η γυναίκα βλέπει την επιτυχία κυρίως ως σύζυγος και μητέρα (Fitzgerald & Crites, 1980).
⇒ Αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τις λανθασμένες αντιλήψεις που μπορεί να έχουν ορισμένοι εργοδότες όπως το ότι οι γυναίκες θα χρειάζεται να παίρνουν συνέχεια άδειες είτε στην περίοδο της εγκυμοσύνης είτε για να περιποιηθούν και να φροντίσουν τα παιδιά όταν αρρωσταίνουν και έτσι δεν τους εμπιστεύονται καίριες θέσεις και δεν τις αμείβουν όπως τους άνδρες συναδέλφους τους (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, 2002).
♦ Ο Επαγγελµατικός διαχωρισµός των επαγγελμάτων σε «ανδρικά» και «γυναικεία», όπως προαναφέρθηκε, αφορά στη συγκέντρωση των ανδρών και των γυναικών σε διαφορετικές μορφές και σε διαφορετικούς τοµείς δραστηριοτήτων και απασχόλησης (Πηλαβάκη, 2007).
♦ Απόλυτος επαγγελματικός διαχωρισμός υφίσταται όταν οι άνδρες και οι γυναίκες εργάζονται σε τελείως διαφορετικά επαγγέλματα. Αντίστοιχα, δεν υφίσταται επαγγελματικός διαχωρισμός όταν η αναλογία των ανδρών και των γυναικών σε κάθε επάγγελμά είναι ίδια µε την αναλογία των δύο φύλων στη συνολική απασχόληση (Ντερμανάκης, 2005).
Ο διαχωρισμός χωρίζεται σε Οριζόντιο και Κάθετο:
Στον οριζόντιο διαχωρισμό οι γυναίκες περιορίζονται σε στενότερο φάσμα επαγγελμάτων απ’ ότι οι άνδρες , έχουν δηλαδή λιγότερες επαγγελματικές επιλογές, ενώ στον κάθετο διαχωρισμό οι γυναίκες περιορίζονται σε χαμηλότερα κλιμάκια της ιεραρχίας απ’ ότι οι άνδρες (Πηλαβάκη, 2007). Η Πηλαβάκη (2007), για την καλύτερη κατανόηση του διαχωρισμού, αναφέρει ως παράδειγμα το εξής: « Έχουμε λοιπόν οριζόντιο επαγγελματικό διαχωρισμό όταν έχουμε στην πλειοψηφία νοσοκόμες γυναίκες και γιατρούς άνδρες. Είναι διαφορετικό το επάγγελμά της νοσοκόμας από του γιατρού, αλλά της νοσοκόμας είναι και ιεραρχικά κατώτερο και αμείβεται λιγότερο, έχει χειρότερες συνθήκες, λιγότερα δικαιώματα κτλ σε σύγκριση µε επάγγελμα του γιατρού. Κάθετο επαγγελματικό διαχωρισμό έχουνε όταν οι άνδρες αντιπροσωπεύονται στα επιστημονικά επαγγέλματα στα ανώτερα πόστα και οι γυναίκες σε ιεραρχικά κατώτερες θέσεις. Ένα άλλο παράδειγμα ύπαρξης και διατήρησης του διαχωρισμού είναι η περίοδος 1993-2003 όπου ναι μεν αυξάνεται η απασχόληση των γυναικών, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος των ανώτερων-ανώτατων ιεραρχικά επαγγελματικών ομάδων, αλλά και σε αυτά µε τεχνικό περιεχόμενο η συμμετοχή των γυναικών στην αύξηση της απασχόλησης είναι περιορισμένη. Αντίθετα, η αύξηση της απασχόλησης των γυναικών εντοπίζεται κυρίως σε επαγγελματικές ομάδες που ανήκουν –συνήθως- σε μεσαία και κατώτερα επίπεδα της ιεραρχίας και σε επαγγέλματα µε περιορισμένο τεχνικό περιεχόμενο (Ντερμανάκης, 2005).
Αναλυτικότερα, την περίοδο 1993-2003, η επαγγελματική ομάδα των «Ειδικευμένων στις πωλήσεις και στην εξυπηρέτηση επιχειρήσεων» (μεσίτες, αντιπρόσωποι, προμηθευτές, βοηθοί λογιστών, γραμματείς διοίκησης κ.λπ.) παρουσίασε τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης της απασχόλησης (περίπου 8%), ενώ από αυτό το ρυθμό, το 4,7% προήλθε από τις θέσεις εργασίας που κατέλαβαν γυναίκες. Η δεύτερη σε ρυθμούς αύξησης της απασχόλησης επαγγελματική ομάδα ήταν οι «Διευθυντές και τα ανώτερα στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων» µε 4% περίπου. Ωστόσο, η συµµετοχή των γυναικών στην ανάπτυξη αυτής της επαγγελματικής ομάδας ήταν σαφώς περιορισμένη (το 1,37% από το 4%). Αντίστοιχα, περιορισμένη ήταν η συµµετοχή των γυναικών στην αύξηση της απασχόλησης και άλλων επαγγελματικών ομάδων, όπου γενικότερα η παρουσία των γυναικών σε αυτές είναι σχετικά μικρή (επαγγέλματα επιστημών µμηχανικής, φυσικής και μαθηματικών, τεχνίτες, οδηγοί, χειριστές εξοπλισμού και µμηχανών κ.λπ.) (Ντερμανάκης, 2005). Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας η ανδρική εργασία κατανέμεται σε πολύ περισσότερα επαγγέλματα σε αντίθεση µε τη γυναικεία που συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα επαγγέλματα. Συγκεκριμένα, τα « ανδρικά » επαγγέλματα φαίνεται ότι είναι 7 φορές περισσότερα από τα «γυναικεία».
Όσον αφορά τους κλάδους απασχόλησης, σύμφωνα με την Πηλαβάκη (2007), το 60% των γυναικών εργαζομένων φαίνεται να απορροφάται σε έξι κλάδους:
- υγεία (17%)
- εκπαίδευση (11%),
- δημόσια διοίκηση (7%),
- λιανικό εμπόριο (13%),
- εργασίες γραφείου (7%)
- ξενοδοχεία και εστιατόρια (5%).
Αντίθετα, το αντίστοιχο 60% των ανδρών εργαζομένων επικεντρώνεται σε περισσότερους από 15 κλάδους.
Η διχοτόμηση της αγοράς εργασίας αντικατοπτρίζεται και στην προετοιμασία των νέων πριν εισέλθουν σε αυτήν την αγορά. Εδώ, η Μουσούρου (1993) δεν κάνει αναφορά μόνο στο ζήτημα των «ανδρικών» και «γυναικείων» σπουδών , αλλά κυρίως αναφέρεται στο σύστημα μαθητείας που έχουν όλες σχεδόν οι βιομηχανικές χώρες και που προδικάζει την διαιώνιση της ανισότητος αλλά και εμπεδώνει τη διχοτόμηση που αναφέρθηκε.
Η ανάλογα με το φύλο διαφοροποίηση των αμοιβών
Ένα άλλο καίριο ζήτημα που σχετίζεται με τη γυναικεία απασχόληση είναι αυτό της διαφοροποίησης των αμοιβών ανάλογα με το φύλο. Νωρίτερα έγινε λόγος για τη διάκριση μεταξύ «ανδρικών» και «γυναικείων» επαγγελμάτων και αναφέρθηκε το ότι οι γυναίκες συνήθως επιλέγουν επαγγέλματα κατώτερα των προσδοκιών τους και έχουν χαμηλές προσδοκίες για την επαγγελματική τους επάρκεια. Γίνεται κατανοητό λοιπόν ότι σε ένα βαθμό η μισθολογική διαφορά να προέρχεται και από αυτή τη νοοτροπία και τα στερεότυπα που τη συντηρούν.
Σύμφωνα με τη Μουσούρου (1993) στην Ελλάδα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 διακρίνονταν τρία βασικά χαρακτηριστικά της διαφοροποίησης των γυναικείων αποδοχών από τις ανδρικές:
• Η ανάλογα με το φύλο διαφοροποίηση των αμοιβών είναι διπλή, καθώς οι γυναίκες και αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες, αλλά και οι γυναικείες αποδοχές αυξάνονται λιγότερο από τις ανδρικές,
• Οι ίδιοι παράγοντες (βαθμός εξειδίκευσης, ηλικία και έτη προϋπηρεσίας) που επιδρούν θετικά στη διαμόρφωση της αμοιβής των ανδρών επιδρούν αρνητικά στη διαμόρφωση της αμοιβής των γυναικών και
• Μόνο σε πολύ νεαρή ηλικία, δηλαδή στην αρχή της σταδιοδρομίας τους οι γυναίκες έχουν υψηλότερη αμοιβή από τους άνδρες συναδέρφους τους.
Συνοψίζοντας, μπορεί να ειπωθεί ότι η σταδιοδρομία των γυναικών θεωρείται ότι είναι, και πιθανότατα θα παραμείνει στο προσεχές μέλλον, διαφορετική από αυτή των ανδρών για τέσσερις τουλάχιστον λόγους ( Gutek & Larwood, 1987):
• Υπάρχουν διαφορετικές προσδοκίες από μέρους των δύο φύλων για την «καταλληλότητα» των επαγγελμάτων για κάθε φύλο, οι οποίες επηρεάζουν το είδος του επαγγέλματος που επιλέγουν οι άνδρες και οι γυναίκες.
• Οι σύζυγοι, ανάλογα με το φύλο τους, εκφράζουν διαφορετική προθυμία προσαρμογής τους ο ένας στη σταδιοδρομία του άλλου. Αυτό που συνηθέστερα παρατηρείται είναι ότι οι γυναίκες προσαρμόζονται πιο πρόθυμα στις ανάγκες σταδιοδρομίας των ανδρών, από ότι το αντίθετο.
• Ο ρόλος των ανδρών και των γυναικών ως γονέων ορίζεται διαφορετικά. Ο ρόλος της μητέρας απαιτεί βασικά περισσότερο χρόνο και προσπάθειες από αυτόν του πατέρα.
• Σε σύγκριση με τους άνδρες, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια στην αγορά εργασίας, όπως διακρίσεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις που είναι δυσμενείς για την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους (Δημητρόπουλος, 2002).
0 Σχόλια