Μύθοι και παραδόσεις
Στην Παροικία, πρωτεύουσα της Πάρου, σε μικρή απόσταση από το λιμάνι, βρίσκεται ο επιβλητικός ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής. Πρόκειται για έναν από τους σπουδαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς, του Ελλαδικού χώρου.
Σύμφωνα με την παράδοση της Πάρου, ο ναός χτίστηκε στα μέσα του 4ου αι. από την Αγία Ελένη ή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο, ο οποίος εκπλήρωσε το τάμα της μητέρας του. Στην ίδια τοποθεσία υπήρχε ένας ναός, πριν από τον 4ο αιώνα.
Σ’ αυτό τον ναό είχε προσκυνήσει η Αγία Ελένη, όταν πέρασε από την Πάρο, πηγαίνοντας στους Αγίους Τόπους για να βρεί τον Τίμιο Σταυρό. Ο θρύλος λέει, ότι η Αγία Ελένη έκανε τάμα στην εικόνα της Παναγίας, πως αν κατάφερνε να βρει τον Τίμιο Σταυρό, θα έχτιζε στη Χάρη της, έναν μεγαλύτερο και λαμπρότερο ναό στην Πάρο. Η Αγία Ελένη πραγματοποίησε το τάμα της, ο ναός όμως, στο μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε, πιθανότατα από πυρκαγιά και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, στα μέσα του 6ου αι.
Η ονομασία του Ναού της Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής, προέρχεται από τον όρο "καταπόλα" και σημαίνει "κατά την πόλη", καθώς πιθανότατα "δείχνει" το σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της Πάρου. Η σημερινή, επίσημη ονομασία του Ναού είναι Εκατονταπυλιανή, που συνδέεται και αυτή με έναν θρύλο: "Ενενήντα εννέα φανερές πόρτες έχει η Καταπολιανή. Η 100η είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Θα φανεί και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη"...
Υπάρχει και ένας άλλος θρύλος, που εμπεριέχει τραγικότητα και συνδέεται με τη μεγάλη Μνημειακή Πύλη, που τοποθέτησε στη βόρεια πτέρυγα του Ιερού Προσκυνήματος, λίγα μέτρα πιο πέρα από το παρεκκλήσι της Αγίας Θεοδοσίας, ο καθηγητής Ορλάνδος, κατά τη διάρκεια της αναπαλαίωσης της Εκατονταπυλιανής.
Οι δύο ανθρώπινες μορφές που βρίσκονται στις κυβοειδής βάσεις που στηρίζουν ένα μαρμάρινο διάκοσμο, εξάπτουν τη λαϊκή φαντασία. Σύμφωνα λοιπόν, με το λαϊκό θρύλο, την Εκατονταπυλιανή επί Ιουστινιανού, έχτισε ο πρώην βοηθός του πρωτομάστορα της Αγιάς Σοφιάς, Ιγνάτιος.
Όταν ο μαθητής ολοκλήρωσε το ναό κάλεσε το δάσκαλο του για να θαυμάσει το έργο του. Ο πρωτομάστορας, ένοιωσε ζήλια και από φόβο μήπως τον ξεπεράσει ο μαθητής του, τον παρέσυρε στην οροφή δήθεν να του δείξει ένα σοβαρό αρχιτεκτονικό του λάθος. Από εκεί τον έσπρωξε, αλλά πέφτοντας ο μαθητής, στην προσπάθειά του να σωθεί, πιάστηκε από τα ρούχα του Πρωτομάστορα. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθούν και οι δύο στο κενό, να πέσουν και να σκοτωθούν μπροστά στο ναό. Λέγεται λοιπόν, πως οι δύο μορφές αναπαριστούν τον πρωτομάστορα και το μαθητή του.
Στην πραγματικότητα ωστόσο, πρόκειται για τις μορφές δύο σατύρων, που αποσπάστηκαν από κάποιο αρχαίο ιερό του Διονύσου. Και αυτό, γιατί οι δύο μορφές δεν έχουν καμία σχέση με την Εκατονταπυλιανή, καθώς είναι πολύ παλιότερες.
Νεότερες όμως έρευνες στις πηγές απέδειξαν ότι και οι δύο ονομασίες (Εκατονταπυλιανή ή Καταπόλα), είναι σύγχρονες και βρίσκονταν σε παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αιώνα. Η ονομασία Καταπολιανή αναφέρεται για πρώτη φορά σε υπόμνημα περί Νάξου και Πάρου του δούκα του Αρχιπελάγους Ιωάννη Δ΄, του έτους 1562, ενώ η δεύτερη, "Εκατονταπυλιανή", μνημονεύεται σε έγγραφο του Πατριάρχη Θεολήπτου Β΄ του έτους 1586.
Σήμερα η επίσημη ονομασία του ναού είναι Εκατονταπυλιανή. Ο ναός της Εκατονταπυλιανής, όλους αυτούς τους αιώνες δεν είχε παραμείνει στην Ιουστινιάνεια μορφή του. Κατά τις εποχές της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας δοκίμασε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Μεγάλες καταστροφές έπαθε κατά την επιδρομή του Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα στην Πάρο, το 1537, και αργότερα κατά την επιδρομή του Μουσταφά Καπλάν πασά, το 1666.
Την μεγαλύτερη όμως καταστροφή έπαθε ο ναός κατά τους σεισμούς το 1733, κατά τους οποίους κατέρρευσαν ο βόρειος και ο δυτικός θόλος και μέρος του τρούλου. Κατά την επισκευή του, στην οποία σημαντική οικονομική συμμετοχή είχε και ο Παριανός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος Μαυρογένης, έγιναν για την στερέωσή του πολλές προσθήκες και μέσα και έξω από το ναό, οι οποίες παραμόρφωσαν τελείως την επιβλητική μορφή του, μείωσαν την φωτεινότητά του και η πρόσοψή του πήρε μια ιδιότυπη μορφή, με μια μνημειακή πύλη και τρία αιγαιοπελαγίτικα καμπαναριά.
Το 1959 όμως, ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος άρχισε την αποκατάσταση του ναού στην Ιουστινιάνεια μορφή του και το 1966 τον ολοκλήρωσε.
Στον ιερό ναό και τα παρεκκλήσια, βρίσκονται πολλές εικόνες από τις οποίες οι περισσότερες είναι του 17ου ή του 18ου αι., με ξεχωριστές: "Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή", "Ο Παντοκράτωρ", "Η Κοίμησις της Θεοτόκου", "Παναγία η Δεομένη", "Η Αμόλυντος".
Εκτός του κύριου ναού της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο, υπάρχουν και παρεκκλήσια όπως το Παρεκκλήσιο Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στα βόρεια του Ι. Βήματος του μεγάλου ναού. Είναι ο αρχαιότερος ναός, όχι μόνο του κτηριακού συγκροτήματος της Εκατονταπυλιανής, αλλά και ολόκληρης της Πάρου, αφού το παλιό τμήμα του κατασκευάστηκε στις αρχές του 4ου αι.
Πολλοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ο μικρός αυτός ναός είναι εκείνος στον οποίο προσευχήθηκε η Αγία Ελένη, όταν, πηγαίνοντας στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, σταμάτησε στην Πάρο.
Στα νότια του Αγίου Βήματος του μεγάλου ναού βρίσκεται το παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων. Νότια του παρεκκλησίου των Αγ. Αναργύρων και σε επαφή με αυτό βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγ. Φιλίππου.
Στον βόρειο τοίχο του ναού βρίσκεται το μικρό παρεκκλήσιο της οσίας Θεοκτίστης. Μέσα σ'αυτό υπάρχει τάφος, ο οποίος αποδίδεται στην οσία. Έξω από τον μεγάλο ναό και σε επαφή με τον βόρειο τοίχο του, βρίσκεται το παρεκκλήσιο της Αγίας Θεοδοσίας και τέλος, έξω από τον ναό και συγκεκριμένα στο ανατολικό άκρο της νότιας στοάς των κελιών, βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου.
Μέσα στο Ιερό Βήμα της Εκατονταπυλιανής, βρίσκονται δύο από τα σημαντικότερα μνημεία του ναού, τα οποία, επειδή συναντώνται σπανιότατα σε άλλους παλαιοχριστιανικούς ναούς, αποκτούν μέγιστη σπουδαιότητα. Αυτά είναι το Κιβώριο (μαρμάρινο επιστέγασμα της Αγίας Τραπέζης) και το Σύνθρονο (μικρό αμφιθέατρο, στο βάθος της κόγχης του Ιερού Βήματος).
Υπάρχουν επίσης δύο μαρμάρινοι θρόνοι, χαμηλότεροι όμως και απλούστεροι, που προορίζονταν ασφαλώς για τους βοηθούς του αρχιερέα. Στη νότια πλευρά του μεγάλου ναού, βρίσκεται το αρχαίο Βαπτιστήριο του 4ου αι., το αρχαιότερο και καλύτερα διατηρημένο βαφτιστήρι σ' όλη την ορθόδοξη Ανατολή. Εδώ έως τον 4ο αιώνα βαπτίζονταν Χριστιανοί μεγάλης ηλικίας έως την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, κατά την οποία άρχισε να επικρατεί ο νηπιοβαπτισμός.
Τέλος, υπάρχει το Βυζαντινό Μουσείο της Πάρου, που σήμερα είναι ανοιχτό στους επισκέπτες και στεγάζει ένα τμήμα των κειμηλίων της Εκατονταπυλιανής, έχει βέβαια τη δική του μικρή ιστορία.
Να σημειωθεί, ότι κατόπιν εισηγήσεως του Μακαριστού Μητροπολίτου Παροναξίας κυρού Αμβροσίου Στάμενα, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος ανακήρυξε σε πανελλήνιο Προσκύνημα τον Ι. Ναό Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ψήφισε τον Ιδρυτικό Κανονισμό του (60/1992), ο οποίος εδημοσιεύθη στο υπ' αρ. 116/7-7-92 ΦΕΚ, και από τότε η Εκατονταπυλιανή αποτελεί πλέον Εκκλησιαστικό Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, λόγω της ιστορικής και αρχαιολογικής αυτού αξίας, αλλά και "των θαυμασίων ενεργειών της Θεομήτρος", όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο σκεπτικό της αποφάσεως της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Σκοπός δε του Ι. Προσκυνήματος είναι η "προαγωγή του λειτουργικού, θεολογικού, φιλανθρωπικού και ιεραποστολικού έργου της Εκκλησίας, η προβολή ανά το Πανελλήνιο του μεγάλου και ιστορικού τούτου Ι. Ναού της Πάρου και η απόδοσις τιμής και σεβασμού προς την εν αυτώ αποτεθησαυρισμένην θαυματουργόν εικόνα της Θεομήτορος".
0 Σχόλια