Σεπτέμβριος: λαογραφία - παροιμίες - ήθη - έθιμα - τραγούδια

Σεπτέμβριο​ς, Σεπτέμβρης​, του Σταυρού, Σταυρίτης, Σποράρης, Ορτυκολόγο​ς, Πετμεζάς, Τρυγητής, Τρυγομηνάς

Η πλούσια εθιμογραφία της Κω κατά το μήνα Σεπτέμβριο ΕΔΩ

Σεπτέμβριο​ς, Σεπτέμβρης​, του Σταυρού, Σταυρίτης, Σποράρης, Ορτυκολόγο​ς, Πετμεζάς, Τρυγητής, Τρυγομηνάς​.
Από το λατινικό septem πήρε το όνομά του ο έβδομος μήνας του ρωμαϊκού έτους, με πρωτοχρονιά την 1η Μαρτίου.
Έχει παραλλαχθεί, όμως, σε Σεπτέμβρη, Στέμπρη και Θεσέβρη.
Κάνοντας το συσχετισμό με το "σέμπρο" - τον κολίγο στη σπορά των χωραφιών - στη Λακωνία λένε το γνωμικό: "Στέμπρης σέμπρο γύρευε, ζυγάλετρα 'κονόμα".
Επειδή θεωρήθηκε ότι το "Θεσέβρης" είναι σύνθετο από το: βρίσκω, στη Ρόδο λένε: "Θεσέβρης, θέσε να βρεις" ως προτροπή για σπορά.

Σεπτέμβριο​ς, η εποχή του τρύγου 
Το φαινόμενο της εαρινής και φθινοπωρινής ισημερίας έδωσε το ερέθισμα για τη φράση: "Του Μαρτιού και Σετεμπριού ίσια τα μερόνυχτο".Στη Θήρα λέγεται μεταφορικά για ανθρώπους που φέρονται στους ανωτέρους τους ως ίσιοι προς ίσιους.

Έχει επιδράσει και η λατρεία στη διαμόρφωση ονομάτων. Η μεγαλύτερη γιορτή, η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, γίνεται αιτία και ο μήνας ονομάζεται Σταυρός η Σταυριάτης ή Σταυριώτης.
Σε άλλες περιπτώσεις ο Σεπτέμβριος γίνεται "ανάδοχος" εορτών, π.χ. το Γενέσιον της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) παίρνει το όνομα Σετεβριανή (Παναγιά".
Από την κύρια γεωργική ασχολία του μήνα, τον τρύγο των αμπελιών, λέγεται και Τρυγητής: "Αύγουστος φέρνει την αυγή κι ο Τρυγητής τη μέρα", δηλαδή τα γεωργικά εισοδήματα αρχίζουν από τον Αύγουστο αλλά το κύριο μέρος της συγκομιδής των γεωργικών προϊόντων γίνεται τον Σεπτέμβριο.
Στην αρχαία Ελλάδα αποκαλείτο Βοηδρομιών.

* "Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε."" Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο."
" Του Τρυγητή τ αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι."

* Οι Άντρες:
Συμπαθητικοί, αλλά κάπως σκοτεινοί στις σκέψεις τους. Δεν εκδηλώνονται εύκολα. Οι τρόποι τους είναι καλοί. Αγαπούν με πάθος τις διασκεδάσεις, τα σπορ και τις εκδρομές. Είναι αρκετά έξυπνοι αλλά λίγο ζηλιάρηδες.
* Οι Γυναίκες:
Χαριτωμένες, εύθυμες και αξιαγάπητες. ΄Εχουν καλούς τρόπους αλλά και πολλές παραξενιές. Περιποιούνται πολύ τον εαυτό τους και έχουν πολλούς θαυμαστές. Η φιλαρέσκεια είναι το μεγάλο τους πάθος.

* Εορτές
Αυτό το μήνα γιορτάζουν:
1.Αθηνά, Αντιγόνη, Ασπασία, Θεανώ, Κλειώ, Κλεοπάτρα, Μαργαρίτα, Μελέτιος, Συμεών, Χαρίκλεια,
3. Άνθιμος,4 Ερμιόνη,
5.Ζαχαρίας,
8.Μαρία,
9 Ιωακείμ,
11 Ευανθία,
13 Αριστείδης,
14 Σταύρος, Σταυρούλα,
15 Νικήτας, Βησσαρίων,
16 Ευφημία,
17 Σοφία, Ελπίδα, Αγάπη,
18 Αριάδνη,
20 Ευστάθιος, Ευσταθία,
23 Πολυξένη,
24 Θέκλα,
25 Ευφροσύνη, Φρόσω,
27 Ζήνων,
29 Κυριάκος, Κυριακούλα.

Σεπτέμβριο​ς, η εποχή του τρύγου ΕΔΩ
* Οικολογικές εργασίες.
* Ανθοκομία
Στα φυτά εσωτερικών χώρων αλλάζουμε τις θέσεις για να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους στο φως. Περιορίζουμε τα ποτίσματα και τις λιπάνσεις.
Φυτεύουμε όλους τους βολβούς αφού πρώτα τους απολυμάνουμε.
Φυτεύουμε νάρκισσους, πετούνιες και παπαρούνες. Δεν ξεχνάμε να τα ποτίζουμε συχνά. Μεταφέρουμε τις ορτανσίες σε σκιερό μέρος. Καθαρίζουμε τριανταφυλλιές και γαρυφαλλιές από ξεραμένα άνθη και κλαδιά.

* Λαχανοκομία.
Ενισχύουμε τα λαχανικά μας με λίπασμα και κοπριά. Μαζεύουμε μελιτζάνες, φασολάκια, πιπεριές και τις τελευταίες τομάτες. Βγάζουμε τα κρεμμύδια και σκόρδα και τα ξεραίνουμε στον ήλιο. Σπέρνουμε σπανάκι, ραδίκια, μαρούλια, κουκιά, μπιζέλια, αγκινάρες και άνηθο.
Φυτεύουμε λάχανα, μπρόκολα και κουνουπίδια.

* Γεωργία.
Μπορούμε να φυτέψουμε πατάτα ποτιστική. Περιμένουμε τα πρωτοβρόχια και κάνουμε το πρώτο όργωμα. Προμηθευόμεθα τα λιπάσματα και ετοιμάζουμε τα εργαλεία μας. Προσέχουμε πολύ στο μάζεμα του μπαμπακιού.

* Αμπελουργία.
Γενικεύεται ο τρυγητός των επιτραπέζιων σταφυλιών (φράουλα κόκκινη, όψιμα Εδέσσης, όψιμα Σουφλίου κλπ). Ο τρύγος στη σουλτανίνα και την κορινθιακή σταφίδα κορυφώνεται. Συνεχίζουμε τον τρυγητό των κρασοστάφυλων. Ψεκάζουμε κατά του βοτρύτη.

* Για τους κυνηγούς-ψαράδες
Μπορείτε να κυνηγήσετε ό τι θέλετε. Όπου είναι θ αρχίσει το πέρασμα του τρυγονιού και ίσως - καιρού επιτρέποντος - και του ορτυκιού. Νο 11 είναι ο τι χρειάζεται για το ορτύκι.
Πελαγίσιος μπακαλιάρος, μπαλάδες, γαύρος, μαγιάτικο, γόπα, μελανούρι, κολιός, λυθρίνι, σκουμπρί, ξιφίας, σαρδέλα, σαφρίδι, παλαμίδα, κοκάλια, συναγρίδα.

• 
  Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.
• Βοηθάει ο Άη- Γιάννης και ο Σταυρός, γιομίζει το αμπάρι κι ο ληνός.
• Θέρος, τρύγος, πόλεμος.
• Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα. [:ισημερία]
• Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε.
• Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
• Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.
• Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν.
• Του Σταυρού αρμένιζε και του Σταυρού δένε.
• Του Σταυρού κοίτα και τ' Άη Γιωργιού ξεκίνα.
• Του Σταυρού σταύρωνε και δένε.
• Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.

ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Βρισκόμαστε στον ένατο μήνα του χρόνου. Ωστόσο , την εποχή που το ρωμαϊκό έτος άρχιζε το Μάρτη , ο Σεπτέμβριος κατείχε την έβδομη θέση στη σειρά των μηνών , όπως δείχνει και τ' όνομά του . Γιατί septem στα λατινικά σημαίνει εφτά. Όταν πρώτος μήνας καθιερώθηκε από το Νουμά Πομπίλιο ο Γενάρης , τότε ο Σεπτέμβρης έγινε ένατος .
Η 1η Σεπτέμβρη ήταν κι αυτή για τους Ρωμαίους ένα είδος πρωτοχρονιάς . Την ονόμαζαν indictio ( ινδικτιώνα ) , που σημαίνει κατανομή φόρων ( " επινέμηση " ) . Γιατί το μήνα Σεπτέμβριο έχουν πια συγκεντρωθεί όλα τα εισοδήματα , και το κράτος όριζε τότε στον κάθε νοικοκύρη τι φόρο πρέπει να πληρώσει απ' την παραγωγή του . 'Ηταν σαν να λέμε ένα είδος αρχής του οικονομικού έτους.

Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε και στους Βυζαντινούς , που το 313 μ.Χ. καθιέρωσαν την 1η Σεπτεμβρίου ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους . Για τον αγροτικό πληθυσμό , με την 1η Σεπτεμβρίου αρχίζει το γεωργικό έτος , αφού τότε ξεκινούν όλες οι προετοιμασίες για το όργωμα και τη σπορά , που είναι η αρχή μιας μακριάς σειράς εργασιών στην ύπαιθρο . Στην ουσία , λοιπόν , ο λαός μας γιορτάζει τρεις πρωτοχρονιές , πράγμα που φαίνεται μέσα απ' τις δοξασίες και τα έθιμά του.
Η αριθμητική σειρά του μήνα δεν παίζει , όπως δείχνουν τα πράγματα , κανένα σπουδαίο ρόλο στην ψυχολογία του λαού μας .Αυτό ταίριαζε περισσότερο στους Ρωμαίους , που αγαπούσαν υπερβολικά την τάξη και τη σειρά . Ακόμη και στα παιδιά τους έδιναν αριθμητικά ονόματα , όπως Οκτάβιος ( απ' το οκτώ ) , Σεπτέμβριος ( απ' το επτά ) , Σίξτος ( απ' το έξι ) κ.ο.κ.
Γιά τους Έλληνες σημασία έχει ποιές είναι οι πιό σημαντικές ασχολίες κι οι μεγαλύτερες γιορτές του μήνα . Τον λένε λοιπόν , Τ ρ υ γ η τ ή η Τ ρ υ γ ο μ η ν ά η Π ε τ μ ε ζ ά ( Ήπειρος ) , γιατί τότε ο τρύγος βρίσκεται στις φούριες του , τον λένε και μήνα του Σ τ α υ ρ ο ύ η Σ τ α υ ρ ί τ η , γιατί γιορτάζεται η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού .
Στις Σ α ρ ά ν τ α Ε κ κ λ η σ ι έ ς , τότε που ζούσαν πολλοί Έλληνες εκεί , καλλιεργούσαν πολλά αμπέλια , την πρώτη μέρα δε του τρύγου , αχολογούσε ο τόπος απ' τα τραγούδια και τους ήχους των τυμπάνων , σωστό πανηγύρι . Μερικούς αιώνες πιο πίσω , στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , ο τρυγητός , ο τρύγος , εκτός απ' τις λαικές εκδηλώσεις έπαιρνε κι ένα επίσημο χαρακτήρα .

Στην Κωνσταντινούπολη , στα τέλη Αυγούστου , γινόταν τελετή όπου έπαιρνε μέρος ο αυτοκράτορας με την αυλή κι ο πατριάρχης . Ο τελευταίος ευλογούσε πρώτα τα σταφύλια , ύστερα τα δοκίμαζε ο αυτοκράτορας και μοίραζε με τη σειρά σ' όλους τους αυλικούς από ένα τσαμπί , ενώ ολαός τριγύρω ζητωκραύγαζε και φώναζε διάφορες ευχές

Μέσα στις γενικές συνήθειες του Σεπτέμβρη δεν πρέπει να παραλείψουμε μια καθαρά αστική συνήθεια , που είναι πολύ χαρακτηριστική . Οι Πειραιώτες και Οι Αθηναίοι , που δεν είχαν ιδιόκτητα σπίτια και έμεναν με ενοίκιο , μόλις γύριζαν απ' την εξοχή , απ' τις καλοκαιρινές διακοπές τους , φρόντιζαν ν' αλλάξουν σπίτι , έτσι συνηθιζόταν . Έβλεπες , λοιπόν , στους δρόμους ένα ασταμάτητο πηγαινέλα από κάρα , σούστες , καρότσια γεμάτα απ' τα υπάρχοντα των νοικοκυραίων που μετακόμιζαν .

Μετά τον πόλεμο του 40 η συνήθεια αυτή κάπως περιορίστηκε , γιατί και οι μετακομίσεις ήταν δύσκολες και δαπανηρές , αλλά και γιατί καθιερώθηκε ο θεσμός του ενοικιοστασίου , που προστάτευε τους νοικάρηδες για πολλά χρόνια.

Την Πρωτοσεπτεμπριά οι αγρότες "καλούσαν" με διάφορους τρόπους και τεχνικές που θυμίζουν αρχαία θεσμοφόρια, το "πνεύμα της βλαστήσεως". Ο σπόρος που ήταν προορισμένος για την σπορά «στέλλεται εις την εκκλησίαν διά να ευλογηθεί». Στην Κω κρεμούν στο εικονοστάσι το σύμβολο της "Αρκιχρονιάς": μια αρμαθιά από ρόδι, σταφύλι, κυδώνι, σκόρδο και φύλλο από τον πλάτανο του Ιπποκράτη.
Τρυγητής «Η πρώτη ημέρα του (Σεπτέμβρη) Τρυγητή χαιρετιζόταν στη Θράκη κ.α. διά τυμπάνων και ασμάτων. Οι ληνοί συνοδεύονταν δι' ομάδων ορχουμένων και αδόντων... Την νύχτα παρέες προσωπιδοφόρων εν τυμπάνοις και αλαλαγμοίς τρέχουν στους δρόμους...». Τα δρώμενα αυτά θυμίζουν αρχαία Οσχοφόρια στα οποία νέοι φορώντας στεφάνια από κλαδιά αμπέλου (όσχους) ξεκινούσαν από τον ναό του Διονύσου πηγαίνοντας προς τους αμπελώνες και τα πατητήρια.

Εορτές:
Της Υψώσεως του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου): Την ημέρα αυτή κηδεύουν και θρηνούν στην Αίγινα με μιμική παράσταση και με αποχαιρετιστήριο ύμνο τον Διόνυσο - Λειδινό: ένα ντυμένο ανδρείκελο με υπερμεγέθη φαλλό, σύμβολο της γονιμότητας καθώς του τραγουδούν: «Φεύγεις, πάεις, Λειδινέ μου,/ τσ' εμάς αφήνεις κρύους,/ πεινασμένους, διψασμένους/ τσ' όχι λίγο μαραμένους/ Λειδινέ μου, Λειδινέ μου!/ Πάλι θα 'ρθης Λειδινέ μου,/ με του Μάρτη τις δροσιές,/ με τ' Απρίλη τα λουλούδια/ τσαι του Μάη τις δουλειές/ Λειδινέ μου, Λειδινέ μου» [Π. Ηρειώτη, Λαογρ. Η (1921), σ. 289]
23 Σεπτεμβρίου: Σύλληψις... του Προδρόμου

ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ:

1η ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ (εορτή του αγίου Συμεών του Στυλίτη): Οι έγκυες γυναίκες απείχαν από κάθε εργασία, για να μην γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του αγίου (Συμεών/ σημαδεύω). Την ίδια μέρα γιορταζόταν η «Αρχιχρονιά», ένα έθιμο, κατάλοιπο των βυζαντινών χρόνων, καθώς οι βυζαντινοί τον είχαν ως πρώτο μήνα του επίσημου ημερολογίου.

I. Στη Χώρα της ΚΩ, το βράδυ της 31ης Αυγούστου, δηλ. της τελευταίας ημέρας του μήνα, αστρονομούν, όπως λένε, δηλ. αφήνουν κάτω από τ' άστρα ένα μεγάλο καρπούζι, με πολλά σπόρια, ένα ρόδι, μια σκελίδα σκόρδο, ένα κυδώνι, ένα φύλλο από τον «πλάτανο του Ιπποκράτη» κι ένα τσαμπί σταφύλι. Το πρωί της «Αρχιχρονιάς» γυναίκες και παιδιά σηκώνονται πριν βγει ο ήλιος και κατεβαίνουν στην παραλία παίρνοντας μαζί, τους «αστρονομημένους» αυτούς καρπούς που φύλαγαν για ένα χρόνο στο εικονοστάσι, τους πετούν στη θάλασσα και βουτάνε στο νερό τους καινούργιους. Βρέχουν το πρόσωπό τους, μαζεύουν θαλασσινό νερό από σαράντα κύματα και βότσαλα από την ακρογιαλιά. Στο δρόμο για το σπίτι σταματούν στον «πλάτανο» και αγκαλιάζουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια του και τη δύναμή του.

Στο σπίτι πια κρεμούν την καινούρια «Αρχιχρονιά» στο εικονοστάσι, σα σύμβολο αφθονίας για την καινούρια χρονιά. Ρίχνουν λίγα βότσαλα στα μπαούλα, να μην τρώνε οι ποντικοί τα ρούχα, βάζουν λίγα στις τσέπες τους «για το καλό», σκορπίζουν μερικά στην αυλή και ραντίζουν το σπίτι με θαλασσινό νερό για την γλωσσοφαγιά.

II. Στη ΡΟΔΟ, τη μέρα αυτή κρεμούν στο μεσιά - το μεσαίο χοντρό δοκάρι, που βαστάζει τη στέγη - τη δική τους «Αρχιχρονιά»: ένα άσπρο σακουλάκι γεμάτο στάχυα και σιτάρι. Γύρω απ' αυτό δένουν μια αρμαθιά καρύδια, ένα κρεμμύδι, ένα σκόρδο, ένα κεχρί, καρπό βαμβακιού κι ένα τσαμπί σταφύλι. Αν δεν κάνουν την «Αρχιχρονιά», δεν αρχίζουν καμιά αγροτική εργασία. Την «Αρχιχρονιά» αυτή την ξεκρεμούν από το μεσιά την Πρωτοχρονιά το πρωί. Τα καρύδια και το τσαμπί που γίνεται σταφίδα το τρώνε, ενώ το σιτάρι, το σκόρδο και το κρεμμύδι τα φυλάγουν για να τα ρίξουν μέσα στο σπόρο, όταν θα αρχίσουν τη σπορά. Το θεωρούν καλό ν' ανακατευτούν με το σπόρο οι καρποί της «Αρχιχρονιάς».

III. Στο άλλο άκρο της Ελλάδας, στη ΣΩΖΟΠΟΛΗ ΘΡΑΚΗΣ, οι κάτοικοι, το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα του, για να ευλογηθούν και να δώσουν πολλά σταφύλια και πολλά ψάρια αντίστοιχα.

Ένας δάσκαλος, πριν αρκετά χρόνια, στα Χάσια Κοζάνης, διηγείται τι συνέβαινε την πρώτη μέρα που άνοιγαν τα σχολεία:

Στα σχολεία των χωριών τούτων, όταν ανοίξει το σχολείο, έρχονται οι μαθητές, φιλούν το χέρι του δασκάλου. Τους καταγράφει. Έπειτα αρχίζουν με τη σειρά και φέρνουν οι μαθητές μια πίτα, ένα ψωμί, κρασί.

Όταν όμως θα αλλάξουν τα βιβλία ή τις τάξεις, τότε ο κάθε μαθητής θα παρουσιάσει τα νέα βιβλία του στο δάσκαλο να τα ράψει κι ο δάσκαλος τα ράφτει όλα τα βιβλία και τα φυλάγει επάνω στον πάγκο. Οι μαθητές φέρνουν τότε ένα δώρο στο διδάσκαλο, μαντίλι ή τσιράπια ή κότα ή αρνί, ό,τι θέλει ο καθένας, στους δε μαθητές φέρνουν μύγδαλα ή καρύδια ή ζαχαρωτά. Όλοι φέρνουν μικροί και μεγάλοι.

Τότε οι μαθητές σηκώνονται όρθιοι, έρχονται στην παράδοση, στρώνουν μια βελέντζα ή παλτό καταγής. Σηκώνεται ο δάσκαλος, παίρνει το βιβλίο ενός μαθητή της δευτέρας ή της τρίτης κ.λ.π. τάξης στα χέρια και λέγει: «να αξιώσετε το μαθητή αυτό στην Β ή Γ ή Δ τάξη». Όλοι τότε οι μαθητές σηκώνουν εκείνον το μαθητή με τη βελέντζα καθισμένο μέσα και τον σύρουν άνω κάτω και φωνάζουν «άξιος», τον ανεβάζουν και τον κατεβάζουν 3 φορές. Κατόπιν εκείνος φιλεί το χέρι του δασκάλου και παίρνει τα βιβλία. Ο δάσκαλος του εύχεται Καλή Πρόοδο και μοιράζει στα παιδιά ό,τι φρούτα έφερε ο μαθητής. Έτσι όλοι οι μαθητές αξιώνονται, όχι την ίδια μέρα, αλλά τις άλλες. Τέλος με τη σειρά φέρουν ο καθένας στο δάσκαλο το κανίσκι του με το ψωμί, πίτα, αυγά, κρασί, ρακή κ.ά.
«Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια».«Αν βρέξει ο τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο».
«Τον τρυγητή τ' αμπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι».
«Στον τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε».
«Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν».

Σεπτέμβριος, η εποχή του τρύγου Η πιο σημαντική γεωργική δουλειά του Σεπτεμβρίου είναι ο τρύγος και γι αυτό ο μήνας αυτός πήρε και το όνομα Τρυγητής.
 τρύγος και το πάτημα των σταφυλιών για να βγει ο μούστος, πρέπει να τελειώσουν μέχρι 26 Σεπτεμβρίου γιατί ".. από τ Αγιαννιού του Θεολόγου κι ύστερα, τα σταφύλια συρκώνουνε, και σπούνε οι ντόγιες των αδεινώ βαρελιώ!"
Ντόγιες είναι οι μακρουλές σανίδες του βαρελιού καμπυλωτές, στενότερες στις δύο άκρες, που ενώνονται στο "φούντι" - τα σανίδια στον πάτο του βαρελιού όταν αυτό στέκεται όρθιο - και αποτελούν την περίμετρο του βαρελιού, συγκρατούμενες με μεταλλικά ελάσματα, τα τσέρκια (.Κ.Πιτυκάκης).

'Αλλες εποχές, ο τρύγος ήταν γενική αργία και σε αυτόν βοηθούσε όλη η οικογένεια, μικροί και μεγάλοι. Την καθολική συμμετοχή αποδίδει τη φράση που έλεγαν τότε..."Θέρος, Τρύγος, Πόλεμος". Μετά το κόψιμο γινόταν η μεταφορά στα πατητήρια. Το πάτημα των σταφυλιών ήταν αρκετά διασκεδαστικό, ιδιαίτερα για τα παιδιά.
Ο μούστος μεταφέρεται και αποθηκεύεται συνήθως σε μεγάλα ξύλινα βαρέλια, όπου μέσα βράζει, ζυμώνεται και γίνεται κρασί.

Η πρώτη δοκιμή του γίνεται τη μέρα του Αγίου Δημητρίου, 26 Οκτωβρίου, ή στις 3 Νοεμβρίου, του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή.
Η ρακή, η μουσταλευριά και το πετιμέζι.
Μετά το πάτημα των σταφυλιών και την εξαγωγή του μούστου, μένουν ως υποπροϊόντα τα στράφυλα που θα υποστούν μια εξειδικευμένη διαδικασία, μέχρι να μπουν στα καζάνια, να αποσταχτούν για να μας δώσουν την περίφημη ρακή.
Από το μούστο, οι νοικοκυρές, κρατούσαν όση ποσότητα χρειάζονταν για την παρασκευή της μουσταλευριάς και των μουστοκούλουρων. Τη μουσταλευριά την έβαζαν σε διάφορα σουτέλια - μικρές πήλινες λεκάνες - για κατανάλωση τις αμέσως επόμενες ημέρες.

Ο Μιχάλης Χουρδάκης (Νίσπιτας) στο βιβλίο του "Κρητικό Διαχρονικό Ημερολόγιο" μας πληροφορεί ότι "..με την μουσταλευριά έφτιαχναν εκείνα τα μακριά κομπολόγια! Δηλαδή
περνούσαν σε κλωστή καρπούς αμυγδάλου, καρυδιού ή φουντουκιού και τα βουτούσαν επανειλημμένως στη παχύρευστη μουσταλευριά. Σε κάθε βούτηγμα το κομπολόι των καρπών συγκρατούσε ορισμένη ποσότητα, σχηματίζοντας ένα παχύ στρώμα μουσταλευριάς γύρω από τους καρπούς.
Το Σεπτέμβρη μήνα έβλεπες στα περισσότερα μεραμπελλιώτικα σπίτια να κρέμονται από τα δοκάρια τα κομπολόγια αυτά, που αποτελούσαν το αρκετά θερμαντικό γλυκό του χειμώνα...Περίφημα ήσαν και τα μουστοκούλουρα, ενώ άλλο παραδοσιακό θερμαντικό ρόφημα ή γλύκισμα που παρασκευάζονταν από το μούστο, ήταν το πετιμέζι.

Οι παλιές νοικοκυρές έβραζαν το μούστο, αφού τον διύλιζαν σε ποσότητα στάχτης. Ο βρασμός συνεχιζόταν μέχρις ότου εξατμιζόταν η μεγάλη ποσότητα νερού που περιείχε και γινόταν σιρόπι παχύρευστο. Το σιρόπι αυτό ήταν ρόφημα του χειμώνα αλλά και επάλειψη στο ψωμί.

Το πετιμέζι που μου έδινε η γιαγιά μου η Κατίνα, πάνω σε μια φέτα ψωμί, ήταν ό τι πιο γλυκό θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία! Την πρώτη σοκολάτα την δοκίμασα πολύ αργότερα!