Το σύνδρομο της... κατά φαντασίαν ασχήμιας

Υπάρχει κάποιο σημείο στο σώμα σας το οποίο δεν αντέχετε να κοιτάζετε και ίσως προσπαθείτε να κρύψετε από τους άλλους;
Αποστρέφετε το βλέμμα σας όταν περνάτε από αντανακλαστικές επιφάνειες;
Πολλοί από εμάς ντρέπονται ή δεν είναι ικανοποιημένοι από ένα ή περισσότερα τμήματα του σώματός τους, αλλά για μερικούς η δυσαρέσκεια γίνεται ακραία – αληθινή εμμονή ή παράνοια, συνήθως αναίτια, που τους εμποδίζει να ασχοληθούν με την δουλειά ή τις υποχρεώσεις τους, να κυκλοφορήσουν τη μέρα ή ακόμα και να βγουν από το σπίτι για να δουν έναν γιατρό.
Όπως γράφουν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», τέτοιου είδους προκλήσεις αντιμετωπίζουν
δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που πάσχουν από σωματική δυσμορφική διαταραχή – ένα σύνδρομο που περιγράφηκε πριν από έναν αιώνα αλλά προσφάτως αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή ψυχιατρική οντότητα ενώ ακόμα πιο πρόσφατα άρχισαν να αποκωδικοποιούνται οι αιτίες του και να επινοούνται θεραπείες γι’ αυτό.

Τα νέα ευρήματα
Ένας πρωτοπόρος ερευνητής, ο δρ Τζέιμι Ντ. Φόισνερ, και οι συνεργάτες του στην Ιατρική Σχολή Ντέιβιντ Γκέφεν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες, ανακάλυψαν προσφάτως χαρακτηριστικές διαφορές στην εγκεφαλική λειτουργία πασχόντων από σωματική δυσμορφική διαταραχή.
Οι διαφορές αυτές εντοπίσθηκαν σε τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία των οπτικών ερεθισμάτων – και όσο πιο έντονα ήταν τα συμπτώματα ενός πάσχοντος, τόσο πιο έντονη ήταν η εγκεφαλική δραστηριότητα σε αυτά τα τμήματα.
Όπως γράφουν οι επιστήμονες στην επιθεώρηση «Αρχεία Γενικής Ψυχιατρικής» (AGP), αυτές οι εγκεφαλικές ιδιαιτερότητες μπορεί να εξηγούν γιατί οι πάσχοντες από σωματική δυσμορφική διαταραχή εστιάζονται σε μία «ατέλεια» του προσώπου, των μαλλιών, του δέρματος ή του σώματός τους, την οποία ουδείς άλλος μπορεί να δει – συχνά διότι απλώς δεν υπάρχει. Μπορεί επίσης να εξηγεί γιατί είναι τόσο ψυχοφθόρα αυτή η «ατέλεια» ώστε απαιτούν πεισματικά αχρείαστες αισθητικές επεμβάσεις ή στρέφονται στα ψυχοφάρμακα και στο αλκοόλ για παρηγοριά.
Η δρ Κάθριν Α. Φίλιπς, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή Μπράουν και μία από τις κορυφαίες ειδικούς των ΗΠΑ στην σωματική δυσμορφική διαταραχή, περιέγραψε προσφάτως το μαρτύριο που βιώνουν οι ασθενείς.
Κάποιοι περνούν ώρες μπροστά σε έναν καθρέφτη για να «φτιάξουν» τα «άσχημα» μαλλιά τους ή να καλύψουν ένα σπυράκι που μόνο οι ίδιοι βλέπουν. Άλλοι, προσπαθούν τόσο επίμονα να βγάλουν ένα «σημάδι» από το δέρμα τους ώστε τελικά το ματώνουν, ενώ κάποιοι δεν βγαίνουν από το σπίτι εάν δεν καλύψουν πλήρως τα μαλλιά ή το πρόσωπό τους. Και υπάρχουν εκείνοι που τρέχουν να κρυφτούν, εάν βγουν «ακάλυπτοι» και νιώσουν πως κάποιος κοιτάζει την «ατέλειά» τους.

Οι αιτίες
Που οφείλεται, όμως, η σωματική δυσμορφική διαταραχή; Στο βιβλίο της που τιτλοφορείται «Understanding Body Dysmorphic Disorder: An Essential Guide» (εκδ. Oxford University Press, 2009), η δρ Φίλιπς γράφει πως η αιτία ως φαίνεται αποτελεί συνδυασμό γενετικών, συναισθηματικών και νευροβιολογικών παραγόντων.
«Είναι πιθανό τα γονίδια να αποτελούν θεμέλιο για την ανάπτυξή της», εξηγεί, προσθέτοντας ότι στο περίπου 20% των περιπτώσεων, ένας γονιός, αδελφός ή παιδί επίσης πάσχει από σωματική δυσμορφική διαταραχή. Επιπλέον, έρευνες όπως αυτή του δρος Φόισνερ υποδηλώνουν ότι ορισμένα κυκλώματα του εγκεφάλου είναι υπερδραστήρια στα άτομα με σωματική δυσμορφική διαταραχή.
Ένας παράγοντας που πολλοί υποθέτουν ότι παίζει ρόλο – η κοινωνική έμφαση στην εμφάνιση – είναι πολύ λιγότερο σημαντικός. Η δρ Φίλιπς λέει ότι η συχνότητα της σωματικής δυσμορφικής διαταραχής είναι η ίδια σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από τις πολιτισμικές επιρροές. Επιπλέον, σε αντίθεση με τις διατροφικές διαταραχές (όπως η νευρογενής ανορεξία και βουλιμία) που συνήθως προσβάλλουν νεαρές γυναίκες, η δυσμορφική διαταραχή προσβάλλει εξίσου άνδρες και γυναίκες.

Οι θεραπείες
Τα καλά νέα είναι πως παρότι η έρευνα για τα αίτιά της βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο, έχουν βρεθεί θεραπείες που βοηθούν μεγάλο ποσοστό των πασχόντων – εάν και εφ’ όσον βεβαίως κατορθώσουν αυτοί να παραδεχτούν ότι έχουν πρόβλημα και να απευθυνθούν σε έναν ειδικό.
Οι δύο πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους, είναι η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία και η θεραπεία με φάρμακα που διεγείρουν την δράση της σεροτονίνης (είναι μια ουσία) στον εγκέφαλο.
Στην γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία, οι ασθενείς μαθαίνουν να αναδιοργανώνουν την σκέψη τους, να εκθέτουν την «ατέλειά» τους στους άλλους και να βλέπουν τον εαυτό τους πιο ρεαλιστικά απ’ ό,τι έως πρότινος.
Όσον αφορά την φαρμακευτική αγωγή, μελέτες έχουν δείξει πως τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά στο 50% έως 75% των ασθενών. Ωστόσο, η δρ Φίλιπς προειδοποιεί ότι μπορεί να χρειασθεί θεραπεία επί τρεις μήνες για να δουν οι ασθενείς όφελος, ενώ δεν είναι ακόμη γνωστό πόσο διαρκεί το όφελος αυτό.
Αυτό που δεν αποδίδει είναι η πλαστική χειρουργική και άλλες κοσμητικές θεραπείες. Ακόμα και αν μια αισθητική παρέμβαση διορθώσει την «ατέλεια», ο πάσχων είναι πιθανόν να εντοπίσει μια άλλη και μετά μία ακόμα, με συνέπεια να μπει σε έναν φαύλο κύκλο, από τον οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει.