Τα Θεοφάνια και το Μνημόσυνο των νεκρών στον Πόντο

Τα Φώτα ή Θεοφάνεια ήταν και είναι μια από τις πιο λαμπρές γιορτές της χριστιανοσύνης.
Με τη γιορτή αυτή κλείνει το Δωδεκαήμερο.
'Ετσι στον Πόντο, όταν επρόκειτο να δηλώσουν κάποιοι γνωστά πράγματα, τους απαντούσαν:
"Σ έμπα είν τα κάλαντα και σ έξ τα Φώτα", δηλαδή στην είσοδο του Γενάρη είναι η Πρωτοχρονιά και στις έξι τα Θεοφάνεια.
Η λέξη "Φώτα" παράγεται από το ουσιαστικό "φως" και δηλώνει τη γιορτή των Θεοφανείων.
Η γενική "τη Φωτός" χρησιμοποιείται σαν επίρρημα και σημαίνει "κατά τη γιορτή των Φώτων
Σε Αμισό, Ινέπολη, Οινόη (Ούνγια), Σούρμενα λέγανε το Φώτισμα, σε Κερασούντα, Κοτύωρα (Ορντού), Σαντα, Τραπεζούντα, λέγανε το Φώτιγμαν και στη Χαλδία το Φώτιμαν.
 Όλες οι λέξεις είχαν τις σημασίες: λάμψη, βάπτισμα, αγιασμός με το νερό που αγιάστηκε, ενώ η λέξη φώτα σήμαινε τη βάφτιση του Χριστού, το φώτισμαν σήμαινε το φώτισμα και το ράντισμα με αγιασμό, και τα φωτίσια σήμαιναν τα βαφτίσια.
Στις 5 του Γενάρη, παραμονή των Φώτων, γινόταν ο αγιασμός των υδάτων μόνο μέσα στην εκκλησία και πάνω σε μια εξέδρα στολισμένη με κλαδιά.
Κατόπιν ο παπάς γυρνούσε στα σπίτια και τ αγίαζε με την αγιαστούρα του, ψάλλοντας το τροπάριο "Εν Ιορδάνη...", ενώ οι πιστοί έριχναν κέρματα "απές σο παρχάτσ΄", το οποίο κρατούσε ένας μικρός που συνόδευε τον παπά.
Στον Πόντο έλεγαν σχετικά, ότι αυτή τη μέρα στον Ιορδάνη ποταμό άνοιξε ο ουρανός και το Άγιο Φως κατέβηκε σαν πουλί πάνω από το Χριστό: "Στον Ιορδανοπόταμον ο ουρανόν ενοί(γ)εν/ Και τ Αεφώς άμον πουλίν σον Χριστόν εκατήβεν".
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα των ποντιακών Φώτων ήταν το Μνημόσυνο των νεκρών, που γινόταν την Παραμονή της γιορτής των Θεοφανίων.
Σε κάθε σπίτι άναβαν τόσα κεριά, όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας που είχαν εκδημήσει, και ένα για εκείνον τον ξένο που δεν είχε κανέναν σ αυτόν τον κόσμο.
Για να μην ξεχνούν οι νεότεροι το χρέος τους στους παλιότερους, έγκαιρα τους μάθαιναν ένα τετράστιχο με τις βασικές επιθυμίες των τεθνεώτων:
"Τα Φώτα θέλω το κερί μ΄/ και Των Ψυχών κοκκία (κόλλυβα)/ και την Μεγάλ΄Παρασκευήν/ έναν μαντήλιν δάκρυα!"
Τα Θεοφάνια με το μεγάλο αγιασμό ράντιζαν τα σπαρτά.
Στη Σάντα, που την αποτελούσαν επτά ενορίες, γι αυτό και ονομαζόταν και Επτάκοσμος, τα Θεοφάνια η πρωτότοκος κόρη ζύμωνε την "Αλυκόν πίταν" από καλαμποκίσιο αλεύρι, κομμάτια της οποίας οι ανύπαντρες έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι για να δουν ποιον θα παντρευτούν.
Τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων του Πόντου, τα παρατήρησαν και τα μελέτησαν πολλοί επιστήμονες, αποδεικνύοντας έτσι τη συνέχεια της παράδοσης από τα παλιά χρόνια στο Βυζάντιο και από το Βυζάντιο στον Πόντο.
Οι Έλληνες του Πόντου διασκέδαζαν λοιπόν διατηρώντας τα πανάρχαια ήθη και έθιμα των προγόνων τους, που πίστευαν ότι:
"Βίος ανεόρταστος, μακρά οδός απανδόκευτος" δηλαδή "ζωή χωρίς γιορτές είναι μεγάλος δρόμος χωρίς πανδοχείο"
(Επιμέλεια: Χωραφαίδης Αβραάμ. Πηγή: Ιστοσελίδα "Ποντιακό Κίνημα Ελλάδος")
Εφημ.Ποντιακή Γνώμη