Η πλούσια εθιμογραφία της Κω κατά το μήνα Σεπτέμβριο

Άφθονα είναι τα έθιμα που συναντούμε στη ζωή των κατοίκων της Κω κατά το μήνα Σεπτέμβριο.

* Ξεκινώντας από τη 1η Σεπτεμβρίου, που η Εκκλησία όρισε σαν αρχή του χρόνου και οι ζευγάδες στη Κω θεωρούσαν σαν την έναρξη της γεωργικής χρονιάς και τη λέγανε "αρκιχρονιάς" (31 Αυγούστου) οι ζευγάδες "αστονομούσαν" ένα μεγάλο σπορικό καρπούζι, που το άφηναν όλη τη νύχτα στο δώμα του σπιτιού τους μαζί με ένα ρόδι κι ένα κεφάλι σκόρδου.
Το πρωί και πριν να φέξει ο ήλιος κατέβαζαν τα αστρονονημένα από το δώμα και κυλούσαν το καρπούζι μέσα στη μισοσπιτιά, για να "κυλάει όλο το χρόνο η ευτυχία μέσα στο σπίτι"

Το ρόδι και το σκόρδο κρεμούσαν στο εικονοστάσι μέχρι την ημέρα της σποράς.
Στη Χώρα της Κω αστρονομούσαν μαζί με το ρόδι και το σκόρδο κι ένα τσαμπί σταφύλι.
Το έθιμο αυτό παραλλάσσει στο Πυλί, όπου πρόσθεταν ένα κυδώνι κι ένα καρύδι βαμβακιού, ενώ στο Ασφενδιού το σταφύλι ήταν μαύρο "πληθερό" δηλαδή, χρησιμοποιούσαν ένα μέρος από το κλήμα, που κάνει μαύρα σταφύλια και ήταν πιο καρποφόρο από τα άλλα κλήματα.

Ανήμερα της "Αρκιχρονιάς" πρωί - πρωί, πριν ακόμα βγουν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου, γυναίκες και παιδιά της πόλης Κω κρατώντας χάλκινα δοχεία και την αρμαθιά των αστρονομημένων καρπών της προηγούμενης και της νέας χρονιάς, έβγαιναν από τα σπίτια τους και κατευθύνονταν προς το γιαλό. Εκεί πετούσαν τους καρπούς της προηγούμενης χρονιάς και βουτούσαν τους νέους καρπούς στη θάλασσα. Έβρεχαν τα πρόσωπά τους με θαλασσινό νερό, έπαιρναν από σαράντα κύματα νερό στα δοχεία τους, μάζευαν από την ακροθαλασσιά "κουχλάκια" (βότσαλα) και ξεκινούσαν για τον Πλάτανο του Ιπποκράτη.
Άνοιγαν τότε τα χέρια τους κι αγκάλιαζαν τον πελώριο κορμό του αιωνόβιου δέντρο, ενώ συγχρόνως απάγγελλαν δίστιχα, με τα οποία ευχόντουσαν να τους χαρίζει ο γερο Πλάτανος "δύναμη από τη δύναμή του και χρόνια από τα χρόνια του" Στα μικρά παιδιά έδιναν την ευχή: "Σ εσάς παιδιά ευχόμαστε χρόνια πολλά να ζήσετε και σαν το Πλάτανο της Κω να χιλιοκλωνίσετε"
Επέστρεφαν ύστερα στα σπίτια τους μόλις γλυκοχάραζε. Εκεί μπροστά το κατώφλι του σπιτιού τους σπούσε ο οικοδεσπότης το ρόδι, μαζί με τα βότσαλα και ράντιζε όλους τους χώρους.
Την ίδια μέρα στους ναούς του νησιού τελείται λειτουργία και οι παπάδες αγιάζουν τα σπίτια των ενοριών τους.

* Στις γιορτές και τα πανηγύρια του μήνα αυτού εντάσσονται τα Γενέθλια της Θεοτόκου ( 8 Σεπτεμβρίου) που γιορτάζονται στην Καρδάμενα. Στο προαύλιο της εκκλησιάς μετά τη λειτουργία ετοιμάζονται τραπέζια, όπου οι προσκυνητές τρώνε, πίνουν κι έπειτα χορεύουν κάτω από τους γλυκούς ήχους του βιολιού και του λαούτου, ενώ ο Επίτροπος του ναού με την "κούππα" (κύπελλο) στο χέρι μαζεύει χρήματα από τον πρώτο χορευτή, κάθε φορά που θα βρεθεί μπροστά, προσφέροντά του συνάμα κι ένα ποτό, συνήθως ρακί.

* Στις 15 Σεπτεμβρίου αρχίζουν τα λεγόμενα "πουζγουννίκια" (από το τούρκικο bozgum με διφορούμενες έννοιες), που αποτελούν μια από τις σημαντικότερες περιόδους του γεωργικού βίου. Γιατί σειρά αγροτικών ασχολιών γίνεται εκείνη την εποχή, όπως το μάζεμα των σησαμιών, του βαμβακιού, το χάλασμα των κήπων, το κόψιμο των καρπουζιών και πεπονιών (ώριμων και μη), το πάχτωμα των χωραφιών, η εξόφληση των λογαριασμών των ζευγάδων, ακάμ και η τέλεση πολλών γάμων. Γίνεται τέλος το αποτρύγημα των αμπελιών και η παραγωγή των μαύρων κυρίως των γλυκών κρασιών της χρονιάς, του "πετουμεζιού", των σταφίδων, που κάνουν από διαλεγμένο "χοντρόρουο" ροχακί σταφύλι της Κω, του "ρουτσελλιού" ενός είδους γλυκίσματος που γίνεται από κυδώνια, κομμάτια κόκκινου κολοκυθιού, καρπουζόφυλλα και άλλα, βρασμένα μέσα σε πετιμέζι.
Το γλύκισμα αυτό διατηρούν οι νοικοκυρές της Κω μέσα σε βάζα όλο το χειμώνα. Φτιάχνουν επίσης το ρακί και το ξίδι, που βγάζουν από τα "τσούκχουα" (τα στέμφυλα).
Β.Χατζηβασιλείου - Ιστορικός
Κω