Ανακαλύπτοντας το Ηράκλειο Αττικής (1880 - 1980)

Τριακόσιες ανέκδοτες, ασπρόμαυρες φωτογραφίες που «δραπέτευσαν» από οικογενειακά άλμπουμ, που καλύπτουν χρονολογικά εκατό χρόνια ιστορίας και καθημερινής ζωής στο Ηράκλειο Αττικής, από το 1880 έως και τη δεκαετία του 1980, περιλαμβάνει η φωτογραφική έκθεση «Ανακαλύπτοντας το Ηράκλειο Αττικής στη διάρκεια ενός αιώνα....

(1880 - 1980)» στην Πινακοθήκη Γρηγοριάδη (Μαρίνου Αντύπα 18).

Στόχος της έκθεσης που διοργανώνει ο «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού» με την Πινακοθήκη Γρηγοριάδη, είναι να «αναβιώσει» την ατμόσφαιρα διαφορετικών εποχών και να «διηγηθεί» την ιδιαίτερη αλλά άγνωστη στους νέους κατοίκους της, ιστορία της πόλης.

Ιστορία που είναι συνυφασμένη με την ίδρυση (από τον Όθωνα) της «Στρατιωτικής Αποικίας Ηράκλειον» και επακόλουθα τη συνύπαρξη Καθολικών και Ορδοδόξων, με τη διέλευση του τρένου, του περίφημου «θηρίου», με την ύπαρξη και λειτουργία λιγνιτωρυχείων, με τις φωτεινές και σκοτεινές σελίδες των κατοχικών χρόνων αλλά και με την ανάπτυξη της πόλης ιδιαίτερα από τα χρόνια της μεταπολίτευσης και μετά.

Στην έκθεση έχει θέση η φωτογραφία -«μαρτυρία», η ερασιτεχνική φωτογραφία αλλά και η φωτογραφία των «ανώνυμων» φωτογράφων του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, όπως επίσης και των τοπικών επαγγελματιών φωτογράφων (ένας από αυτούς είναι ο Ευθύμιος Καυκάς) που με την τέχνη τους, ενίοτε και ως «φωτορεπόρτερ» απαθανάτισαν πρόσωπα, γεγονότα, στιγμές και «εισχώρησαν» σε κάθε οικογενειακό φωτογραφικό άλμπουμ.

Το «φωτογραφικό οδοιπορικό» για το Ηράκλειο Αττικής αναπτύσσεται σε δέκα θεματικές ενότητες. Ενδεικτικοί για τη θεματογραφία της έκθεσης οι τίτλοι των ενοτήτων: «Τα πρώτα χρόνια», «Η πόλη καθώς αλλάζει», «Τα χρόνια της αθωότητας», «Πόλη, πολίτες, πολιτική», «Λιγνιτωρυχεία, δρόμοι του κάτω κόσμου», «Θρησκευτικές τελετές, γιορτές και παραδόσεις», «Καθημερινές στιγμές και σχόλες», «Σχολική ζωή, σχολικές και εθνικές γιορτές», «Αθλητισμός – αθλητικά σωματεία» και «Στο στούντιο».

Η έκθεση «συνοδεύεται» από ένα αναλυτικό «Χρονολόγιο» για την ιστορία του Ηρακλείου Αττικής. Παράλληλα  θα προβάλλονται οι περίπου πεντακόσιες φωτογραφίες που συλλέχθηκαν για την έκθεση και ενδεικτικά, σε ειδική προθήκη κάποιες αυθεντικές.

Ξεχωριστή σημασία έχει το ότι αυτή η έκθεση είναι συλλογική. Δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί αν οι άνθρωποι αυτής της πόλης δεν άνοιγαν πρόθυμα συρτάρια, ντουλάπες και «σεντούκια» για να ανασύρουν τους «προσωπικούς τους, ασπρόμαυρους κατά κύριο λόγο, θησαυρούς».
Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν οι Ελένη Γλαρέντζου (εκπαιδευτικός - οδοντίατρος), Δήμητρα Κουντή (δημοσιογράφος) και από την Πινακοθήκη Γρηγοριάδη ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος (ιστορικός τέχνης).

Ευχαριστούμε την οικογένεια του Ροδόλφου Φιξ που έφυγε αναπάντεχα από τη ζωή πριν παρουσιαστεί η έκθεση και τους (αλφαβητικά): Αποστόλη Αλαφογιάννη, Γιώργο Βλαντή, Παντελή Βλασσόπουλο, Μιχάλη Βόμβα, Άρη Βρούστη, Γιώργο Γρηγοριάδη, Κώστα Θωμίδη, Ελισάβετ Ιουστινιανού, Νίκο Καραγιώργο, Βλάση (Σάκη) Καραμπούλα, Ειρήνη Κατσινοπούλου, Γιώργο Κατσό, Ευθύμιο Καυκά, Γιάννη Κεραμίδα, Χάρη Λευκιμιάτη, Βίκυ Λυκούδη, Στάθη και Σούλα Μπαρδούλη, Ευανθία Παπαευθυμίου, Ελένη Πάρλαλη – Γκαρμάτη, Περικλή Περδικάρη, Μάρω Πολύζου, Μανώλη Τασούλα, Θεανώ Τελίδου – Λαουτάρη, Ανθή και Γιώργο Χαρώνη, Γιάννα Χαρώνη.

Χρηστικές Πληροφορίες: Η Πινακοθήκη Γρηγοριάδη βρίσκεται στην οδό Μαρίνου Αντύπα 18. Τηλέφωνο γραμματείας: 210 - 2719744. Στάση ΗΣΑΠ: Ηράκλειο Αττικής.
(έως την 1η Σεπτεμβρίου 2015)
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Τετάρτη – Πέμπτη - Παρασκευή: 10:00 - 15:00, και 18:00 - 21:00,
Σάββατο - Κυριακή: 11:00 - 14:00. Δευτέρα κλειστά. Είσοδος ελεύθερη.

 Πώς περιγράφουν οι επιμελήτριες της έκθεσης την πόλη τους μέσα από το υλικό που συγκέντρωσαν; «Στο Ηράκλειο, το πάνω και το κάτω, το παλαιό και το νέο, το καθολικό και το ορθόδοξο, των αστικών και λαϊκών στρωμάτων, η αρμονική συνύπαρξη πανίδας και αλάνας, αγροικίας - έπαυλης και ταπεινής κατοικίας άρχισε να χάνεται από τη στιγμή που κτήματα και αγροί τεμαχίστηκαν και πωλήθηκαν ως οικόπεδα για την ανέγερση μιας οικίας και αργότερα μιας πολυκατοικίας».
Οσο αναπτύσσεται η πόλη τόσο σβήνονται τα ίχνη της Ιστορίας.
Το σπίτι της Ηλέκτρας Αποστόλου (αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης) κατεδαφίστηκε.
Η «μάνα», το πηγάδι (πίσω από την πλατεία Αγ. Λουκά) που ξεδιψούσε τους Ηρακλειώτες, έκλεισε επί χούντας.
Οι παλιές γραμμές του τρένου χάθηκαν.
Το πρώτο ζυθοποιείο ρημάζει όπως και η γειτονική έπαυλη Φιξ.
Οι θερινοί κινηματογράφοι με τα αρχαιοελληνικά ή ρομαντικά ονόματα όπως «Ηρα», «Ηχώ» ή «Ροζαλί» έκλεισαν, οι εξοχικές ταβέρνες λιγόστεψαν, οι γύρω βιοτεχνίες και τα εργοστάσια υφαντουργίας σίγησαν.
«Με λίγα λόγια, η νεότερη πολιτιστική κληρονομιά τελεί υπό διωγμό».

Το «δροσόλουστον» Ηράκλειον...
• Ηφαιστία και Ηφιστία ή Ιφιστία; Οι αρχαιολόγοι Λούντβιχ Ρος και Κυριάκος Πιττάκης υποστήριξαν ότι πρόκειται για έναν δήμο κι όχι δύο, Ιφιστιάδαι και Ηφαιστιάδαι όπως θεωρούσε ο τοπογράφος - αρχαιολόγος Ουίλιαμ Μάρτιν Λικ.

• Ο δήμος (ή οι δήμοι) ανήκε στους 13 δήμους της Ακαμαντίδας φυλής και συσχετίζεται με την ύπαρξη ιερού στην περιοχή, αφιερωμένου στον Ηρακλή (συναντάται και το τοπωνύμιο Αράκλι).

• Το 1837 ο Οθωνας ιδρύει με βασιλικό διάταγμα τη Στρατιωτική (Βαυαρική) Αποικία Αράκλι «διά τον συνοικισμόν 60 ανθρώπων από το 3ον και 4ον Πεζικόν Τάγμα». Στόχος, «να προικοδοτηθούν» ή να επιτρέψουν «εις τους εντόπιους και ξένους στρατολογηθέντας μετά την τελείωσιν της πολυετούς υπηρεσίας των να αποκατασταθώσιν εις τας ημετέρας επαρχίας».

• Ο τόπος επιλέχθηκε με τη «μέθοδο του νωπού κρέατος» ως περιοχή με τη μικρότερη υγρασία.

• Πρώτος επιστάτης της «αποικίας» ορίστηκε ο Χριστόφορος Νέζερ (παππούς του ηθοποιού) ο οποίος κατάφερε, το 1840, να κλείσει τα 11 από τα 12 οινοπωλεία (!) του οικισμού και να ιδρύσει σχολείο.
• Το 1842 άρχισε να χτίζεται ο καθολικός ναός του Ευαγγελιστή Λουκά σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν.

• Το 1858 ο ζυθοποιός Ιωάννης Φουξ ή Φιξ από το Μόναχο λειτουργεί απέναντι από τον Αγιο Λουκά ένα ζυθοποιείο (η οικογένεια είχε το μονοπώλιο της μπίρας στην Ελλάδα από το 1864 ώς το 1963).

• Τις επόμενες δεκαετίες εγκαθίστανται στο Ηράκλειο πολλές ρωμαιοκαθολικές οικογένειες από τις Κυκλάδες.

• Τα αμπέλια (υπήρχαν κυρίως στο Ψαλίδι-Φιξέικα, στο ρέμα Παπά και στην Καναπίτσα) σταδιακά αντικαθίστανται με ελιές. Υπήρχαν 5 αλώνια (λόγω καλλιέργειας σιτηρών) και 3 πατητήρια σταφυλιού (των Καρλή, Βάγγερ και Φιξ), πευκώνες και βοσκότοποι.

• Ανεμόμυλοι αντλούσαν νερό από τουλάχιστον 300 πηγάδια.

• Το «δροσόλουστον προάστειον» επέλεξαν ως τόπο παραθερισμού οι Αθηναίοι στην αυγή του 20ού αιώνα μαζί με τους κατοίκους της Ν. Ιωνίας (τότε Ποδαράδες).

• Το «θηρίον» που φοβούνταν τα παιδιά ήταν η αμαξοστοιχία που ένωνε την Αθήνα με την Κηφισιά. «Αι ατμάμαξαι, κατασκευασθείσαι εν τοις εργοστασίοις Tubige εν Βελγική, δύνανται να σύρωσι και 12 βαγόνια, υπό την μεγίστην κλίσιν 25 χιλιοστών και ταχύτητα μέχρι 40 χιλιομέτρων, μετά 300 επιβατών» (5 Φεβρουαρίου 1885 «Η Εφημερίς»).

• Το 1922 απογράφηκαν στο Ηράκλειο περίπου 2.500 Μικρασιάτες.

• Από το 1938 έως το 1958 γύρω από τη διασταύρωση της Κύμης με την Αντύπα λειτούργησαν ανθρακωρυχεία λιγνίτη.

• Από το ’51 μέχρι το ’81 ο πληθυσμός διπλασιάζεται ανά δεκαετία.