Η αναπηρία δεν είναι παρά μια κοινωνική κατασκευή

Ο Ανδρ. Κολίσογλου (αριστερά) πάσχει εκ γενετής από εγκεφαλική παράλυση, 

ενώ ο Θόδ. Κώνστας (δεξιά) έχει χάσει πλέον εντελώς την όρασή του εξαιτίας μιας εκφυλιστικής πάθησης του αμφιβληστροειδούς. Ωστόσο και οι δύο δηλώνουν ότι ζουν φυσιολογικά και απορρίπτουν χαρακτηρισμούς του τύπου «υπερήρωες»....:

Χαρακτηρισμούς του τύπου «υπερήρωες» ή «μαχητές της ζωής» τούς απορρίπτουν μετά βδελυγμίας. Είναι απλώς «ανάπηροι». Τις πρακτικές δυσκολίες της καθημερινότητας έχουν μάθει να τις αντιπαρέρχονται. Οπως αντιπαρέρχονται και όσους δεν κατανοούν πως όλοι δικαιούνται ισότιμη θέση στην κοινωνία.

Ο Θοδωρής Κώνστας γεννήθηκε πριν από 45 χρόνια στις 15 Οκτωβρίου – την Ημέρα του Λευκού Μπαστουνιού. «Είδες καμιά φορά οι συμπτώσεις;», σχολιάζει σήμερα γελώντας. Εχει χάσει πλέον εντελώς την όρασή του εξαιτίας μιας εκφυλιστικής πάθησης του αμφιβληστροειδούς (μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια). Απόφοιτος της Σχολής Τεχνικών Υπαξιωματικών της Αεροπορίας, εργαζόταν ως μηχανικός αεροσκαφών και εκπαιδευτής. Η επιδείνωση της κατάστασής του πριν από πέντε χρόνια είχε ως αποτέλεσμα να μετατεθεί σε γραφείο, μέχρι που τελικά αποστρατεύτηκε πριν από 1,5 χρόνο. «Στάθηκα τυχερός, επειδή η ασθένειά μου άργησε να εξελιχθεί, οπότε απόλαυσα περισσότερα πράγματα».

Πώς περιγράφει την προσαρμογή του στη νέα κατάσταση; «Δύσκολο να φτάσεις στην αποδοχή. Για κάποιους, αφόρητο. Εγώ είπα “αυτός είμαι”. Σίγουρα δεν έχω τις προηγούμενες δυνατότητες αλλά ας δω τι έχω τώρα. Πατέρας δύο κοριτσιών, πρόσφατα διαζευγμένος – τα επακόλουθα της “τύφλας”. Ευτυχώς, με την υποστήριξη οικογένειας, φίλων, του πνευματικού μου. Αληθινή διέξοδος, η πρόσληψή μου στο διαδραστικό πρόγραμμα Dialogue in the Dark, στο θέατρο Badminton, ως συνοδός ομάδων με βλέποντες στο απόλυτο σκοτάδι. Παράλληλα, παρακολουθώ μαθήματα ξεναγού σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία σε ΙΕΚ στην Αγ. Παρασκευή. Ο βασικός λόγος δεν είναι βιοποριστικός – είναι κάτι αξιοπρεπές, στα μέτρα μου, χωρίς να έχω εύνοια. Κάνω ό,τι θα έκανε κι ένας βλέπων». Σύμφωνα με τον Θοδωρή, ούτε η κοινωνική ζωή έχει επηρεαστεί: «Μιλάω με φίλους στο τηλέφωνο, βγαίνουμε. Θα χορέψω ή θα τραγουδήσω αν βρεθώ σε μαγαζί με μουσική – αλλιώς δεν είναι διασκέδαση». Τι... ζηλεύει; «Τις μηχανές και τα αυτοκίνητα – με εκνευρίζει το λεωφορείο. Επίσης, δεν έχω δει ποτέ τη μικρή μου κόρη – δεν ξέρω πώς είναι». Τα παιδιά έχουν πρόβλημα; «Μια χαρά είναι, το διαχειρίζονται. Οπως όταν μία φορά, που η μικρή τσακώθηκε στο σχολείο επειδή της είπαν “ο μπαμπάς σου είναι τυφλός”, απάντησε: “Κι ο δικός σου είναι κουτός!”».

Η εκ γενετής εγκεφαλική παράλυση δεν εμπόδισε τον 38χρονο Ανδρέα Κολίσογλου να είναι πολυπράγμων: σπούδασε σε ΙΕΚ Λογιστικής, ακολούθησαν σπουδές Ψυχολογίας στο Πάντειο, συνεργάζεται με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Αντικείμενο; Ο... χορός. «Κάνω σεμινάρια για άτομα με αναπηρία ή χωρίς, στο πλαίσιο του προγράμματος Unlimited Access. Επίσης, διδάσκω χορό σε άτομα με νοητική υστέρηση στη Χαλκίδα, ενώ γράφω και σε ένα διαδικτυακό site (www.thinkover.gr)», θα πει. Εδώ και δύο χρόνια παντρεμένος. Η σύζυγος, δημοτική υπάλληλος, έχει νανισμό. «Εκείνη είναι από τη Λάρισα, όπου και εγκατασταθήκαμε, αφού είχε μόνιμη δουλειά».

Δυσκολία στις μετακινήσεις; «Χρησιμοποιώ μπαστούνια. Οποιοδήποτε εμπόδιο βρίσκω το ξεπερνάω. Η Αθήνα, χειρότερη από τη Λάρισα στην προσπελασιμότητα». Οσο για την κοινωνική ζωή, «κάθε Κυριακή, στο χωριό της γυναίκας μου, όπου έχουμε παρέες, πηγαίνουμε εκκλησία. Η διασκέδαση περιορισμένη, κυρίως λόγω οικονομικών. Τις καθημερινές, δύσκολο να βγεις – όλοι αποφεύγουν να κάνουν έξοδα πολυτελείας».

Πώς καταγράφει τη συμπεριφορά των συμπολιτών του; «Δυστυχώς, επικρατεί αυτή η αντίληψη του να θεωρείς τον άλλο κατώτερο εξαιτίας της αναπηρίας του. Επιπλέον, υπάρχει έντονη η παραφιλολογία περί ηρωισμού για τα άτομα με αναπηρίες – θεωρώ ότι έτσι τους υποτιμούν, οπότε αδιαφορώ. Το ίδιο αντιδρώ απέναντι σε ενοχλητικές συμπεριφορές όπως όταν κάποιος μου είπε: “Τι αμαρτίες έκαναν οι γονείς σου κι εσύ βγήκες ανάπηρος;”».

Η αρτιμελής αυταρέσκεια
Πού αποδίδει ο ίδιος αυτά τα στερεότυπα; «Σε μια εργασία μου για τους χορευτές με κινητική αναπηρία, αναζήτησα παραπομπές στην Καινή Διαθήκη. Διαπίστωσα πως η αναπηρία προβάλλεται ως μια απεχθής σωματική κατάσταση. Υπάρχει αυτή η “υπεροψία της αρτιμελούς αυταρέσκειας”, όπως την αποκαλώ – ότι, δηλαδή, μόνο οι αρτιμελείς μπορούν να απολαμβάνουν τη ζωή. Αυτό δεν το ανέχομαι. Ζω φυσιολογικά. Δεν μπορώ να σκεφτώ ότι θα μπορούσα να έχω κάτι άλλο και δεν το έχω λόγω της αναπηρίας. Η αναπηρία δεν είναι παρά μια κοινωνική κατασκευή».

«Ακόμη και οι κλέφτες μάς σέβονται»
«“Πού θα πας; Είναι επικίνδυνο. Μείνε στο σπίτι!”, μου έλεγαν οι δικοί μου όταν έχασα την όρασή μου», αρχίζει να λέει ο μηχανικός αεροσκαφών και εκπαιδευτής Θοδωρής Κώνστας, που έχασε την όρασή του από πάθηση του αμφιβληστροειδούς και τώρα εργάζεται στο διαδραστικό πρόγραμμα Dialogue in the Dark.

«Ο υπερπροστατευτισμός τους με παίδευε. Για να είμαι ειλικρινής, σχεδόν κρυφά έφυγα για να πάρω το λεωφορείο για Αθήνα. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη ημέρα που κυκλοφόρησα μόνος. Εγινε χαμός, βρίστηκα στον δρόμο, νόμιζαν πως τους κορόιδευα... (γέλια). Μόλις όμως κράτησα το λευκό μπαστούνι, ο κόσμος άλλαξε με ένα μαγικό τρόπο. Σε μία μέρα, έγιναν όλοι ευγενικοί». Βοήθεια; «Πολύ εύκολο να τη ζητήσεις και πολύ εύκολο να τη λάβεις. Εμαθα πολλά πράγματα στον Φάρο Τυφλών: πώς να κινούμαι με το μπαστούνι, γραφή Μπρέιγ, υπολογιστές, μέχρι ιταλικά έκανα... Επίσης, η τεχνολογία σού λύνει τα χέρια – βιβλία σε ψηφιακή μορφή με ήχο. Μεταξύ μας αυτοσαρκαζόμαστε, κι αυτό βοηθάει πολύ. Ξέρεις πως η “τύφλα” έχει το δικό της λεξιλόγιο; Για παράδειγμα, χτυπάει κάποιος κάπου, λέμε “αυτός βρόντηξε”. Στη δουλειά μου, συναναστρέφομαι πολύ κόσμο. Εχω ακούσει ό,τι μπορείς να φανταστείς! “Πώς τρως;”, “Δεν κόβεσαι στο ξύρισμα;”, “Μαγειρεύεις;” – θεωρούν αδιανόητο πως ένας τυφλός μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί. Οταν μάλιστα με ρώτησε κάποιος “μα, δεν σε κλέβουν στο μετρό; Είσαι εύκολος στόχος!”, τον αποστόμωσα: “Οχι! Ακόμη και οι κλέφτες μάς σέβονται”».
Έντυπηkathimerini