Η Φιλική Εταιρεία ήταν η σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν για την προετοιμασία της Επανάστασης του 1821, για την απελευθέρωση των Ελλήνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας, και σύμφωνα με τους παλαιότερους ιστορικούς, από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Τέταρτο μέλος της, μυήθηκε ο Αντώνιος Κομιζόπουλος από τη Φιλιππούπολη.
Τρίτο ή πέμπτο μέλος της Εταιρείας πιθανό να ήταν ο Νικόλαος Γαλάτης .
Επίσης από τα πρώτα μέλη που μυήθηκαν ήταν και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (και μάλιστα κατά ορισμένες πηγές υπήρξε συνιδρυτής, πριν τον Ξάνθο που μυήθηκε αργότερα). Η Μικρασιάτισσα Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη ήταν η πρώτη γυναίκα μέλος.
Οι Φιλικοί, αφού μυούνταν στην Εταιρεία, έδιναν όρκο πίστης και επικοινωνούσαν με κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις. Αυτή η μυστικότητα εξηγεί εν μέρει τα λίγα και ασαφή τεκμήρια που διαθέτουμε για την συγκεκριμένη οργάνωση.
Λένε ότι χωρίς τη Φιλική Εταιρεία δε θα υπήρχε το 1821.
Όμως, γιατί ήταν τόσο σημαντική η συμβολή της;
Μα γιατί έσπειρε την ιδέα της Επανάστασης και την οργάνωσε, απέστειλε στην Ελλάδα εφόδια, συγκρότησε ένοπλα τμήματα, καθόρισε του τόπους της εξέγερσης, κήρυξε την έναρξη του Αγώνα...
Δύο νέοι συναντιούνται και ο ένας μετά τον άλλο λένε διαδοχικά τα γράμματα Χ-Α-Κ-Ι-Κ-Ι που σχηματίζουν την ιερή λέξη αναγνώρισης των φιλικών.
Όμως, γιατί ήταν τόσο σημαντική η συμβολή της;
Μα γιατί έσπειρε την ιδέα της Επανάστασης και την οργάνωσε, απέστειλε στην Ελλάδα εφόδια, συγκρότησε ένοπλα τμήματα, καθόρισε του τόπους της εξέγερσης, κήρυξε την έναρξη του Αγώνα...
Δύο νέοι συναντιούνται και ο ένας μετά τον άλλο λένε διαδοχικά τα γράμματα Χ-Α-Κ-Ι-Κ-Ι που σχηματίζουν την ιερή λέξη αναγνώρισης των φιλικών.
Γιατί τόση μυστικότητα;
Γιατί είναι μέλη της Φιλικής Εταιρίας και το 1814, όταν ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρία, οι κίνδυνοι ήταν μεγάλοι.
Εχθρός δεν ήταν μόνο οι Οθωμανοί, αλλά και η Ιερά Συμμαχία, στην οποία συμμετείχαν μεγάλα κράτη της Ευρώπης που κετέπνιγαν κάθε απελευθερωτική κίνηση. Η παραμικρή αποκάλυψη θα είχε θανάσιμες συνέπειες για τα μέλη και την ύπαρξη της Εταιρίας.
* Και πώς προστατευόταν η μυστικότητα;
Χάρη στην αυστηρή συνωμοτική οργάνωσή της. Οι εισερχόμενοι στην Εταιρία επιλέγονταν αυστηρά. Ο κανονισμός της προέβλεπε τελετουργίες κατήχησις, συμβολισμούς, βαθμούς ιεραρχίας και όρκους. Με αυτούς ο μειούμενος δεσμευόταν για όλη του τη ζωή με την Εταιρία και, αν δεν μπορούσε να κάνει το χρέος του, αποδεχόταν ακόμη και το θάνατό του.
Μετά την ορκωμοσία, το νέο μέλος έπαιρνε ένα κρυπτογραφημένο έγγραφο (εφοδιαστικό), που το χρησιμοποιούσε για αναγνώριση και επικοινωνία. Κάποιοι Φιλικοί αυτοκτόνησαν με δηλητήριο που είχαν στο δαχτυλίδι τους, προκειμένου να μην αποκαλύψουν κάτι σχετικό με την Εταιρία.
Χάρη στα μέτρα αυτά, η ύπαρξη της Φιλικής Εταιρίας έμεινε μυστική για 7 ολόκληρα χρόνια, παρ όλα που αριθμούσε ήδη χιλιάδες μέλη.
Μόλις το 1821 φαίνεται ότι προδόθηκε στους Οθωμανούς, γεγονός που επίσπευσε την κήρυξη της Επανάστασης.
* Πώς ήταν οργανωμένη η Εταιρία;
Στην ιεραρχία της υπήρχαν 5 βαθμοί. Οι Αδελφοποιτοί και οι Συστημένοι ήταν οι κατώτεροι βαθμοί. Ακολουθούσε ο βαθμός του Ιερέα, που γνώριζε τα μυστικά της Εταιρίας και είχε δικαίωμα μύησης. Οι Ποιμένες και Αρχιποιμένες είχαν ανώτερα καθήκοντα. Αργότερα προστέθηκαν οι βαθμοί των Αφιερωμένων και του Αρχηγού των Αφιερωμένων για τους οπλαρχηγούς που θα είχαν το πρόσταγμα κατά την εξέγερση.
Η Διοίκηση της Εταιρίας (Υπέρτατη Αόρατη Αρχή) απαρτιζόταν συλλογικά από τους ιδρυτές της, ήταν γνωστή σε ελάχιστους και όλοι όφειλαν τυφλή υπακοή σ αυτήν. Ανώτερα στελέχη αποτελούσαν επίσης τους Δώδεκα Αποστόλους και τις Εφορίες. ΟΙ πρώτοι μετέφεραν την επαναστατική ιδέα και στις δεύτερες ανήκαν τοπικά στελέχη που φρόντιζαν για οργανωτικά θέματα.
* Καλή η συλλογική αρχή, αλλά δε χρειαζόταν και ένας αρχηγός;
Αυτό απασχόλησε σοβαρά τους ιδρυτές της Εταιρίας. Στην αρχή πρότειναν την αρχηγία στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας. Λέγεται ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους αρνήθηκε ήταν γιατί η τυχόν αποκάλυψη του θα δημιουργούσε προβλήματα στον τσάρο. Έτσι, το 1820, η Εταιρία απευθύνθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ήρωα του ρωσικού στρατού και υπασπιστή του τσάρου. Αυτός δέχτηκε αμέσως και υποσχέθηκε ότι θα της αφιερώσει τη ζωή και την περιουσία του. Πήρε τον τίτλο του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής.
* Είχαν κάποιο σχέδιο;
Το πολεμικό σχέδιο της Φιλικής Εταιρίας για την απελευθέρωση της Ελλάδας ονομάστηκε "Σχέδιον Γενικόν". Προέβλεπε κύρια εστία εξέγερσης την Πελοπόννησο με αρχηγό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Για αντιπερισπασμό, είχε σχεδιαστεί ταυτόχρονη εξέγερση στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο και στη Ρουμανία (Μολδοβλαχία) και ο εμπρησμός του τουρκικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος τελικά δεν έγινε.
Το σχέδιο της Φιλικής Εταιρίας προκαλεί και σήμερα το θαυμασμό μας.
* Τι έγινε τελικά;
Στις 24 Φεβρουαρίου 1821, στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο (πόλη της Ρουμανίας), ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και τα στρατεύματά του μετάλαβαν και εψάλη ...η κηδεία τους.
Έδωσαν μεταξύ τους τον τελευταίο ασπασμό και ευλογήθηκαν οι εθνικές σημαίες. Τη μέρα αυτή ο Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη του Αγώνα, εκδίδοντας επαναστατική προκήρυξη με τίτλο "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος".
Ωστόσο, στις μάχες που ακολούθησαν, οι οθωμανικές δυνάμεις κατέπνιξαν την Επανάσταση και ο Υψηλάντης φυλακίστηκε στην Αυστρία. Η Επανάσταση όμως, έστω και χωρίς αυτόν, είχε ξεσπάσει... Και μια καθοριστική μάχη ήταν αυτή στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821. Εκεί παρατάχθηκε ο Ιερός Λόχος με περίπου 400 σπουδαστές. Είχαν έμβλημα στο πηλήκιο τους μια νεκροκεφαλή με δύο οστά και την επιγραφή "Ελευθερία ή Θάνατος".
Μετά τη μάχη σχεδόν όλοι οι ενθουσιώδεις εθελοντές είχαν "συναντήσει" τη δεύτερη επιλογή τους.... Τη θυσία του Ιερού Λόχου μας θυμίζει ο μεγάλος Ζακυνθινός ποιητής Ανδρέας Κάλβος με τον ύμνο του (Ωδή):
"Εις τον Ιερόν Λόχο"
Ω γνήσια της Ελλάδος /Τέκνα
Ψυχαί που επέσατε/ Εις τον αγώνα ανδρείως/
Τάγμα εκλεκτών ηρώων/ Καύχημα νέων.
Θείος Βαγγέλης
Εχθρός δεν ήταν μόνο οι Οθωμανοί, αλλά και η Ιερά Συμμαχία, στην οποία συμμετείχαν μεγάλα κράτη της Ευρώπης που κετέπνιγαν κάθε απελευθερωτική κίνηση. Η παραμικρή αποκάλυψη θα είχε θανάσιμες συνέπειες για τα μέλη και την ύπαρξη της Εταιρίας.
* Και πώς προστατευόταν η μυστικότητα;
Χάρη στην αυστηρή συνωμοτική οργάνωσή της. Οι εισερχόμενοι στην Εταιρία επιλέγονταν αυστηρά. Ο κανονισμός της προέβλεπε τελετουργίες κατήχησις, συμβολισμούς, βαθμούς ιεραρχίας και όρκους. Με αυτούς ο μειούμενος δεσμευόταν για όλη του τη ζωή με την Εταιρία και, αν δεν μπορούσε να κάνει το χρέος του, αποδεχόταν ακόμη και το θάνατό του.
Μετά την ορκωμοσία, το νέο μέλος έπαιρνε ένα κρυπτογραφημένο έγγραφο (εφοδιαστικό), που το χρησιμοποιούσε για αναγνώριση και επικοινωνία. Κάποιοι Φιλικοί αυτοκτόνησαν με δηλητήριο που είχαν στο δαχτυλίδι τους, προκειμένου να μην αποκαλύψουν κάτι σχετικό με την Εταιρία.
Χάρη στα μέτρα αυτά, η ύπαρξη της Φιλικής Εταιρίας έμεινε μυστική για 7 ολόκληρα χρόνια, παρ όλα που αριθμούσε ήδη χιλιάδες μέλη.
Μόλις το 1821 φαίνεται ότι προδόθηκε στους Οθωμανούς, γεγονός που επίσπευσε την κήρυξη της Επανάστασης.
* Πώς ήταν οργανωμένη η Εταιρία;
Στην ιεραρχία της υπήρχαν 5 βαθμοί. Οι Αδελφοποιτοί και οι Συστημένοι ήταν οι κατώτεροι βαθμοί. Ακολουθούσε ο βαθμός του Ιερέα, που γνώριζε τα μυστικά της Εταιρίας και είχε δικαίωμα μύησης. Οι Ποιμένες και Αρχιποιμένες είχαν ανώτερα καθήκοντα. Αργότερα προστέθηκαν οι βαθμοί των Αφιερωμένων και του Αρχηγού των Αφιερωμένων για τους οπλαρχηγούς που θα είχαν το πρόσταγμα κατά την εξέγερση.
Η Διοίκηση της Εταιρίας (Υπέρτατη Αόρατη Αρχή) απαρτιζόταν συλλογικά από τους ιδρυτές της, ήταν γνωστή σε ελάχιστους και όλοι όφειλαν τυφλή υπακοή σ αυτήν. Ανώτερα στελέχη αποτελούσαν επίσης τους Δώδεκα Αποστόλους και τις Εφορίες. ΟΙ πρώτοι μετέφεραν την επαναστατική ιδέα και στις δεύτερες ανήκαν τοπικά στελέχη που φρόντιζαν για οργανωτικά θέματα.
* Καλή η συλλογική αρχή, αλλά δε χρειαζόταν και ένας αρχηγός;
Αυτό απασχόλησε σοβαρά τους ιδρυτές της Εταιρίας. Στην αρχή πρότειναν την αρχηγία στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας. Λέγεται ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους αρνήθηκε ήταν γιατί η τυχόν αποκάλυψη του θα δημιουργούσε προβλήματα στον τσάρο. Έτσι, το 1820, η Εταιρία απευθύνθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ήρωα του ρωσικού στρατού και υπασπιστή του τσάρου. Αυτός δέχτηκε αμέσως και υποσχέθηκε ότι θα της αφιερώσει τη ζωή και την περιουσία του. Πήρε τον τίτλο του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής.
* Είχαν κάποιο σχέδιο;
Το πολεμικό σχέδιο της Φιλικής Εταιρίας για την απελευθέρωση της Ελλάδας ονομάστηκε "Σχέδιον Γενικόν". Προέβλεπε κύρια εστία εξέγερσης την Πελοπόννησο με αρχηγό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Για αντιπερισπασμό, είχε σχεδιαστεί ταυτόχρονη εξέγερση στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο και στη Ρουμανία (Μολδοβλαχία) και ο εμπρησμός του τουρκικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος τελικά δεν έγινε.
Το σχέδιο της Φιλικής Εταιρίας προκαλεί και σήμερα το θαυμασμό μας.
* Τι έγινε τελικά;
Στις 24 Φεβρουαρίου 1821, στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο (πόλη της Ρουμανίας), ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και τα στρατεύματά του μετάλαβαν και εψάλη ...η κηδεία τους.
Έδωσαν μεταξύ τους τον τελευταίο ασπασμό και ευλογήθηκαν οι εθνικές σημαίες. Τη μέρα αυτή ο Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη του Αγώνα, εκδίδοντας επαναστατική προκήρυξη με τίτλο "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος".
Ωστόσο, στις μάχες που ακολούθησαν, οι οθωμανικές δυνάμεις κατέπνιξαν την Επανάσταση και ο Υψηλάντης φυλακίστηκε στην Αυστρία. Η Επανάσταση όμως, έστω και χωρίς αυτόν, είχε ξεσπάσει... Και μια καθοριστική μάχη ήταν αυτή στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821. Εκεί παρατάχθηκε ο Ιερός Λόχος με περίπου 400 σπουδαστές. Είχαν έμβλημα στο πηλήκιο τους μια νεκροκεφαλή με δύο οστά και την επιγραφή "Ελευθερία ή Θάνατος".
Μετά τη μάχη σχεδόν όλοι οι ενθουσιώδεις εθελοντές είχαν "συναντήσει" τη δεύτερη επιλογή τους.... Τη θυσία του Ιερού Λόχου μας θυμίζει ο μεγάλος Ζακυνθινός ποιητής Ανδρέας Κάλβος με τον ύμνο του (Ωδή):
"Εις τον Ιερόν Λόχο"
Ω γνήσια της Ελλάδος /Τέκνα
Ψυχαί που επέσατε/ Εις τον αγώνα ανδρείως/
Τάγμα εκλεκτών ηρώων/ Καύχημα νέων.
Θείος Βαγγέλης
0 Σχόλια