Στις 24 Ιουνίου έχουμε τη γενέθλια εορτή του Άι-Γιάννη του Προδρόμου:
"Τ΄Αι-Γιαννιού του Λουμπαδάρη", εξ ου και το όνομα που δίνεται στον Ιούνιο "Άι - γιαννίτης" ή "Αγιογιαννήτης"
Η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα και τις φωτιές που ανάβουν την παραμονή. Εξ ου και οι προσωνυμίες "Φανιστής" και "Ριζικάρης", αλλά και "Ριγανάς", επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη. Κληδών (γεν. κληδόνος) στην αρχαιότητα σήμαινε οιωνός ή προμήνυμα.
Η λέξη "Κλήδωνας" προέρχεται από την αρχαία λέξη "κλήδων" που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία.
Ο Στράβωνας, ο Διόδωρος και άλλοι, αναφέρουν πως την μαντική ικανότητα πρωτοδίδαξε ο θεός Απόλλωνας στους Κρήτες.
Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει ότι ο Κλήδωνας και οι μάντεις υπήρχαν επί εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο το 1.500 π.Χ. Έτσι, ο Κλήδωνας θεωρείται κατ εξοχήν Κρητικό έθιμο, αλλά με τον καιροί επεκτάθηκε σ όλη την Ελλάδα.
Αργότερα, στα χρόνια του Βυζαντίου συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Με τα χρόνια, ο Κλήδωνας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί της τύχης.
"Κλειδώνουμε τον κλήδωνα μ ένα μικρό κλειδάκι
κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι"
Ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης μας περιγράφει:
"Την παραμονή της γιορτής του Άι- Γιάννη πηγαίνει ένα παιδί που ζουν και οι δύο γονείς του (αμφιθαλές) και φέρνει "αμίλητο" νερό στο σπίτι όπου έχουν συμφωνήσει να γίνει ο Κλήδονας. Το αμίλητο νερό το βάζουν σε μια στάμνα και μέσα ρίχνουν τα ριζικάρια, δηλαδή από ένα φρούτο ή κάποιο μικροαντικείμενο, με ένα χαρακτηριστικό σημάδι, για να ξεχωρίζει ο κάτοχός του. Σκεπάζουν έπειτα το σταμνί μ ένα κόκκινο πανί, βάζουν πάνω μια κλειδαριά (εξ ου και η εσφαλμένη γραφή κλήδονα) και το αφήνουν τη νύχτα έξω στο ύπαιθρο για να "αστρονομηθεί", να δεχτεί τη μαγική επήρεια των άστρων. Την επαύριο φέρνουν το σταμνί στο σπίτι, μαζεύονται όλοι γύρω κι ένα παιδί, αμφιθαλές και αυτό, βγάζει τα ριζικάρια, ενώ οι άλλοι τραγουδούν ένα αλληγορικό δίστιχο"
Το αρχαιοελληνικό έθιμο του Κλήδονα περιγράφεται ως εξής από τον Ηλία Αναγνωστάκη: "..μια κόρη στο πηγάδι, στο βρύσιμο του Ιούνη και του κλήδονα, είναι η αληθινή πηγή της ζωής, που περιμένει το γυρισμό.
Είναι η νέα που στου Άι - Γιαννιού, στις 24 του Ιούνη, γίνεται η Καλλινίτσα, πηδά τις φωτιές, ζυμώνει την αλμυροκουλούρα και , τρώγοντά την από τη δίψα θα ονειρευτεί μέσα στη νύχτα τον νέο που της προσφέρει την ερωτική δροσιά, το νερό να ξεδιψάσει. Κι ακόμη, είναι η νέα που φέρνει το αμίλητο νερό, ανοίγει τον κλήδονα, ψάχνει τον ήλιο - σύντροφο μέσα στο σκοτεινό, σαράντα οργιές βαθύ, πηγάδι του έρωτα. Και για τους δύο, κόρη και νέο, το νερό κοιμάται, είναι αμίλητο και μόνον λάλον είναι το ύδωρ της μαντικής κασταλίας του κλήδονα και του στοιχειού: θεριόνερο, νεραιδόνερο".
Στην Κοζάνη το έθιμο του "Κλήδονα" αναβιώνει κάθε χρόνο στην Αιανή και στο Χρώμιο: "Κάθε 23 Ιουνίου το απόγευμα, στην πιο όμορφη και λουλουδένια αυλή ενός σπιτιού, μαζεύονται γυναίκες, παραδοσιακά ντυμένες, για να στολίσουν ένα γκιούμι με λουλούδια. Ταυτόχρονα οι ελεύθερες κοπέλες δένουν στο δαχτυλίδι τους μια κόκκινη κλωστή, το ρίχνουν στο γκιούμι που το γεμίζουν με νερό και τραγουδούν.
Την επομένη το απόγευμα μαζεύονται και πάλι οι γυναίκες του χωριού, μια ελεύθερη κοπέλα παίρνει το στολισμένο γκιούμι και με τραγούδια στο δρόμο πάνε στις 3 βρύσες. Εκεί γεμίζουν και αδειάζουν τρεις φορές το γκιούμι και τραγουδούν σε τοπική διάλεκτο. Με τραγούδια καταλήγουν στην πλατεία, με ορχήστρα χορεύουν και ενδιάμεσα στο γλέντι βγάζουνε το "κλήδονα". Μια ελεύθερη κοπέλα τραβάει μέσα από το γκιούμι ένα δαχτυλίδι που θα αναδείξει την πρώτη κοπέλα που θα αρραβωνιασθεί. Και έτσι το γλέντι συνεχίζεται ως αργά"
Αν και τα έθιμα αυτά της υπαίθρου, που τα κρατούσε ζωντανά στην πόλη η "γειτονιά", σιγά σιγά λησμονούνται, οι παλιότεροι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις παιδικές αναμνήσεις μας και τα πηδήματα πάνω από τις φωτιές τ΄Αι -Γιάννη. Αναμνήσεις που αναβιώνουν κάθε φορά που ακούς τραγούδια όπως εκείνο του Λευτέρη Παπαδόπουλου για ΄κεινο το Σάββατο κι απόβραδο στην Αριστοτέλους που "φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόμους/ τ Άι - Γιάννη θα τανε θαρρώ" ΄'Η εκείνο το άλλο του Μάνου Ελευθερίου: "Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές, του Άι - Γιάννη Αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες που ΄χουν πεθάνει"
Τα τετράστιχα, είναι ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα κάποτε.
Ανοίξτε τον κλήδονα
και στρώστε τα βελούδα
για να περάσει ο βασιλιάς
και η βασιλοπούλα.
Έχω τραγούδια να σας πω
έναν κουβά γιομάτο
και ξεπατώθηκε ο κουβάς
και πέσαν όλα κάτω.
Ανοίγουμε τον κλήδωνα
με τ Αϊ Γιαννιού τη χάρη
και όποιος έχει μήλο κόκκινο
ας έρθει να το πάρει.
Έφτασε η ώρα και η στιγμή
κι ο κλήδωνας ανοίγει
και καθενός το ριζικό
στα φανερά ξανοίγει.
Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα
κι η γάτα να διαβάζει
Τότε και συ θα παντρευτείς
να κάνει ο κόσμος χάζι.
Θα πάρεις άντρα όμορφο
με αετίσιο μάτι.
το ριζικό του κλήδωνα
τον λέει ακαμάτη!
Για τον κακολόγο λεγόταν το εξής τετράστιχο:
Της μαύρης κότας τα φτερά
στη γη να τιναχτούνε
και της κακιάς γειτόνισσας
τα μάτια να της βγούνε.
Ο Στράβωνας, ο Διόδωρος και άλλοι, αναφέρουν πως την μαντική ικανότητα πρωτοδίδαξε ο θεός Απόλλωνας στους Κρήτες.
Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει ότι ο Κλήδωνας και οι μάντεις υπήρχαν επί εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο το 1.500 π.Χ. Έτσι, ο Κλήδωνας θεωρείται κατ εξοχήν Κρητικό έθιμο, αλλά με τον καιροί επεκτάθηκε σ όλη την Ελλάδα.
Αργότερα, στα χρόνια του Βυζαντίου συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Με τα χρόνια, ο Κλήδωνας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί της τύχης.
"Κλειδώνουμε τον κλήδωνα μ ένα μικρό κλειδάκι
κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι"
"Την παραμονή της γιορτής του Άι- Γιάννη πηγαίνει ένα παιδί που ζουν και οι δύο γονείς του (αμφιθαλές) και φέρνει "αμίλητο" νερό στο σπίτι όπου έχουν συμφωνήσει να γίνει ο Κλήδονας. Το αμίλητο νερό το βάζουν σε μια στάμνα και μέσα ρίχνουν τα ριζικάρια, δηλαδή από ένα φρούτο ή κάποιο μικροαντικείμενο, με ένα χαρακτηριστικό σημάδι, για να ξεχωρίζει ο κάτοχός του. Σκεπάζουν έπειτα το σταμνί μ ένα κόκκινο πανί, βάζουν πάνω μια κλειδαριά (εξ ου και η εσφαλμένη γραφή κλήδονα) και το αφήνουν τη νύχτα έξω στο ύπαιθρο για να "αστρονομηθεί", να δεχτεί τη μαγική επήρεια των άστρων. Την επαύριο φέρνουν το σταμνί στο σπίτι, μαζεύονται όλοι γύρω κι ένα παιδί, αμφιθαλές και αυτό, βγάζει τα ριζικάρια, ενώ οι άλλοι τραγουδούν ένα αλληγορικό δίστιχο"
Είναι η νέα που στου Άι - Γιαννιού, στις 24 του Ιούνη, γίνεται η Καλλινίτσα, πηδά τις φωτιές, ζυμώνει την αλμυροκουλούρα και , τρώγοντά την από τη δίψα θα ονειρευτεί μέσα στη νύχτα τον νέο που της προσφέρει την ερωτική δροσιά, το νερό να ξεδιψάσει. Κι ακόμη, είναι η νέα που φέρνει το αμίλητο νερό, ανοίγει τον κλήδονα, ψάχνει τον ήλιο - σύντροφο μέσα στο σκοτεινό, σαράντα οργιές βαθύ, πηγάδι του έρωτα. Και για τους δύο, κόρη και νέο, το νερό κοιμάται, είναι αμίλητο και μόνον λάλον είναι το ύδωρ της μαντικής κασταλίας του κλήδονα και του στοιχειού: θεριόνερο, νεραιδόνερο".
Την επομένη το απόγευμα μαζεύονται και πάλι οι γυναίκες του χωριού, μια ελεύθερη κοπέλα παίρνει το στολισμένο γκιούμι και με τραγούδια στο δρόμο πάνε στις 3 βρύσες. Εκεί γεμίζουν και αδειάζουν τρεις φορές το γκιούμι και τραγουδούν σε τοπική διάλεκτο. Με τραγούδια καταλήγουν στην πλατεία, με ορχήστρα χορεύουν και ενδιάμεσα στο γλέντι βγάζουνε το "κλήδονα". Μια ελεύθερη κοπέλα τραβάει μέσα από το γκιούμι ένα δαχτυλίδι που θα αναδείξει την πρώτη κοπέλα που θα αρραβωνιασθεί. Και έτσι το γλέντι συνεχίζεται ως αργά"
Ανοίξτε τον κλήδονα
και στρώστε τα βελούδα
για να περάσει ο βασιλιάς
και η βασιλοπούλα.
Έχω τραγούδια να σας πω
έναν κουβά γιομάτο
και ξεπατώθηκε ο κουβάς
και πέσαν όλα κάτω.
Ανοίγουμε τον κλήδωνα
με τ Αϊ Γιαννιού τη χάρη
και όποιος έχει μήλο κόκκινο
ας έρθει να το πάρει.
Έφτασε η ώρα και η στιγμή
κι ο κλήδωνας ανοίγει
και καθενός το ριζικό
στα φανερά ξανοίγει.
Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα
κι η γάτα να διαβάζει
Τότε και συ θα παντρευτείς
να κάνει ο κόσμος χάζι.
Θα πάρεις άντρα όμορφο
με αετίσιο μάτι.
το ριζικό του κλήδωνα
τον λέει ακαμάτη!
Για τον κακολόγο λεγόταν το εξής τετράστιχο:
Της μαύρης κότας τα φτερά
στη γη να τιναχτούνε
και της κακιάς γειτόνισσας
τα μάτια να της βγούνε.
0 Σχόλια