Ελληνικά μουσικά όργανα 4.000 ετών

Εκδοση με υλικό από την προϊστορική περίοδο μέχρι σήμερα
«Το 1295 μία ομάδα Θεσσαλονικέων ζωγράφων, συμπεριλαμβανομένων των Μιχαήλ Αστραπά και Ευτυχίου, ολοκλήρωσαν τις τοιχογραφίες της Παναγίας Περιβλέπτου στην Οχρίδα, ενός ναού που είχε θεμελιωθεί ένα χρόνο νωρίτερα από....

έναν βυζαντινό αξιωματούχο, τον Μέγα Εταιρειάρχη Πρόγονο Σγουρό και τη σύζυγό του Ευδοκία.
Με την είσοδό του στον κυρίως ναό μπορεί ακόμη κάποιος να δει στην άνω ζώνη του βόρειου τοίχου μία από τις πιο πρώιμες σωζόμενες απεικονίσεις της σκηνής του Εμπαιγμού του Χριστού, στην οποία απεικονίζεται ένα σύνολο μουσικών οργάνων. Ρωμαίοι στρατιώτες, κάποιοι από αυτούς γονατιστοί, πλαισιώνουν τον Χριστό που είναι ενδεδυμένος με έναν άλικο χιτώνα. Δυο όργανα που μοιάζουν με βούκινα υψώνονται συμμετρικά πάνω από το κεφάλι του σχηματίζοντας τόξο. Εκατέρωθεν του Χριστού εμφανίζονται μουσικοί, ένας εκ των οποίων κρατά ένα ζεύγος κυμβάλων και ο άλλος ένα μεγάλο τύμπανο με δυο μεμβράνες κρούσης».
Σε ένα από τα δώδεκα κεφάλαια της εξαιρετικής έκδοσης «Ελληνικά μουσικά όργανα - Αναζητήσεις σε εικαστκές και γραμματειακές μαρτυρίες (2000 π.Χ. - 2000 μ.Χ.), η Gabriella Currie μελετάει την απεικόνιση των μουσικών οργάνων στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Σε κάποιο άλλο, παρουσιάζεται η νεοελληνική ζωγραφική στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και οι καλλιτέχνες της σχολής του Μονάχου (Βρυζάκης, Τσόκος) που ακολουθούν την παράδοση των Ευρωπαίων περιηγητών, αποτυπώνοντας τη μουσική πραγματικότητα ως μια γραφικότητα όπως την είδαν οι Ευρωπαίοι. Επίσης, ο Κόντογλου και ο Εγγονόπουλος θα αντιμετωπίσουν τα μουσικά όργανα, όπως και τα ζωγραφικά πρότυπα, ως πηγή σύνδεσης με το γενικότερο ιστορικό παρελθόν, ιδιαίτερα το Βυζάντιο και τη λαϊκή παράδοση.
Πέντε χρόνια έρευνας και μελέτης χρειάστηκε η άξια αυτή ομάδα βυζαντινολόγων, ιστορικών, αρχαιολόγων, φιλολόγων και μουσικολόγων, με επικεφαλής την Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, για να καταφέρει να εκδώσει σε ένα τόμο μια εκτεταμένη συλλογή εικονογραφικών και γραμματειακών μαρτυριών από την προϊστορική εποχή ώς τις μέρες μας.
Πρόκειται για μια πρωτότυπη δουλειά που καλύπτει ένα κενό και γίνεται πολύτιμο εργαλείο για τους μελετητές των πεδίων της μουσικής, της αρχαιολογίας, των βυζαντινών σπουδών. Ο τόμος φυσικά αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμος και για τους κατασκευαστές μουσικών οργάνων -στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν γλωσσάρια για τα ελληνικά μουσικά όργανα στην αρχαιότητα, τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο- τους φοιτητές αντίστοιχων τμημάτων, τους φιλότεχνους εν γένει.
Το απαιτητικό ερευνητικό έργο πραγματοποιήθηκε χάρη στη χορηγία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Πειραιώς και αποτελεί ευγενική χορηγία του Σωματείου «Υποτροφίες Μαρία Κάλλας».

Δώδεκα πολύτιμα κεφάλαια Η έκδοση χωρίζεται σε δώδεκα κεφάλαια και ξεκινάει με τα μουσικά όργανα της προϊστορικής περιόδου, όπου η Κατερίνα Κολοτούρου, συγκεντρώνοντας και χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα της νεότερης έρευνας, εξετάζει τα κατάλοιπα των ίδιων των οργάνων και τις απεικονίσεις τους στην τέχνη της εποχής, παρακολουθώντας συγκριτικά παράλληλα σε άλλους πολιτισμούς.
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ματιά στη σχέση ελληνικής - ρωμαϊκής μουσικής ρίχνει η μελέτη του Massimo Raffa «Μεταξύ Ελλάδας και Ρώμης». Αφετηρία του είναι μια θεαματική παράσταση παντομίμας στα λατινικά, «Η Κρίση του Πάρη» στο αμφιθέατρο της Κορίνθου, που περιγράφεται στο 10ο βιβλίο των «Μεταμορφώσεων» του Απουλήιου.
Το έργο αρχίζει με μια πυρρίχη, έναν πολεμικό χορό που σταματά με το κάλεσμα της tuba. Η αυλαία ανοίγει και εμφανίζονται οι χορευτές που υποδύονται τον Ερμή και τις τρεις θεές (Ηρα, Αθηνά και Αφροδίτη). Ο Raffa συζητάει τη θέση και τη χρήση των μουσικών οργάνων, ιδίως της tuba και των tibiae (αυλών) μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων.
Αποκαλυπτική είναι και η αναφορά που κάνει η Ελισάβετ Σωτηρούδη στον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης (κεφ. 8), έναν από τους σημαντικότερους λόγιους όλης της βυζαντινής περιόδου, που έζησε τον 12ο αιώνα. Το έργο του αποτελεί πολύτιμο ορυχείο κάθε είδους πληροφοριών, ιστορικών, λαογραφικών και κοινωνικών.
Πληροφορίες για μουσικά όργανα ενσωματώνει σε έργα του εντελώς άσχετα με τη μουσική, κυρίως όταν σχολιάζει αρχαίους συγγραφείς και ιδιαίτερα τον Ομηρο. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν τα όργανα, την κατασκευή τους, την προέλευση, τον ευρετή, περιστάσεις εκτέλεσης, την ονομασία τους, συγκεκριμένους μουσικούς δεξιοτέχνες, τη χρήση των οργάνων σε κείμενα θεολογικού περιεχομένου ως παρομοιώσεις ή αλληγορίες. Πρόκειται για μια σπουδαία μαρτυρία για την επιβίωση πληροφοριών από την αρχαία ελληνική οργανολογία και μουσική καθώς και για τη σημασία της στη βυζαντινή παράδοση. Μοιάζει να κλείνει τον αρχαίο κόσμο και να αποκαλύπτει τη διατήρησή του στο Βυζάντιο.
Η κεντρική διάθεση γίνεται από το Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών ΑΠΘ (Αγ. Δημητρίου 159Α, Θεσσαλονίκη) και ηλεκτρονικά από τη διεύθυνση www.e-shopsfm.gr.
Γιουλη Επτακοιλη