1882 : Ο Γερμανός γιατρός Ρόμπερτ Κοχ ανακαλύπτει το βάκιλο της φυματίωσης.
Για τη σημαντική αυτή ιατρική ανακάλυψη που έσωσε και σώζει μυριάδες ζωές, η 24η Μαρτίου χαρακτηρίζεται ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Φυματίωσης.
Φυματίωση;
Στις μέρες μας;
Κι όμως, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) το 2013 πέθαναν περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι από φυματίωση ενώ υπολογίζεται ότι συνολικά εννέα εκατομμύρια θα έχουν μολυνθεί μέχρι το 2017.
Μια αρχαία ασθένεια, λοιπόν, συνεχίζει αμείλικτα να απειλεί την ανθρώπινη ζωή στην εποχή των αντιβιοτικών.
· Το 1/3 του πληθυσμού της γής είναι μολυσμένο
· 8.000.000 άνθρωποι νοσούν κάθε χρόνο
· 2.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο
· 1.000.000.000 άνθρωποι θα μολυνθούν μέχρι το 2020
· 36.000.000 άνθρωποι θα πεθάνουν μέχρι το 2020
· 3-4 μήνες εργάσιμου χρόνου χάνει κάθε ασθενής
· Το 75% των ασθενών είναι μεταξύ 15 και 54 ετών
· Το 80% των περιστατικών είναι σε 22 χώρες
Η φυματίωση είναι, πράγματι, μια αρχαία ασθένεια. Υπολείμματα της νόσου βρέθηκαν στα οστά και στο θώρακα από Αιγυπτιακές μούμιες ηλικίας 3.000 ετών. Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός την περιέγραψαν και συμφώνησαν ότι η ανάπαυση και ο καθαρός αέρας παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία της. Έπρεπε να φτάσουμε στον 16ο αιώνα για να τεθούν οι πρώτες υποψίες για τη μεταδοτικότητα της νόσου. Τότε εφαρμόστηκαν νόμοι στη λεκάνη της Μεσογείου που επέβαλαν την απομόνωση των πασχόντων.
Ο ίδιος ο ενοχοποιητικός παράγοντας, το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, ανακαλύφτηκε από τον Koch το 1882. Στο μεταξύ ο συνωστισμός στις μεγάλες πόλεις και η εξαθλίωση των μαζών κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη διάδοση της νόσου. Η περίφημη "Λευκή Πανώλη", όπως ονομάστηκε, πιστεύεται ότι ήταν η κυριότερη αιτία θανάτου κατά το 19ο αιώνα.
Ακολούθησε η σταδιακή βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου ώστε στις ΗΠΑ η θνησιμότητα από 400/100,000 το 1830 να πέσει στα 200/100,000 το 1900. Η συνεχιζόμενη βελτίωση των συνθηκών ζωής κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα και η ανάπτυξη αποτελεσματικών αντιβιοτικών τη δεκαετία του '40 κατάφερε τελικά να θέσει τη νόσο στο περιθώριο στις αναπτυγμένες χώρες.
Ωστόσο, σε παγκόσμια βάση περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα από φυματίωση παρά από οποιαδήποτε άλλη ιάσιμη λοιμώδη ασθένεια. Κάθε μέρα περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι αναπτύσσουν ενεργό φυματίωση και περίπου 5000 πεθαίνουν από αυτή. Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης είναι μολυσμένο με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Τι δεν πήγε καλά;
Το πρόβλημα:
Η φυματίωση ονομάζεται και "νόσος των φτωχών" καθώς αναπτύσσεται σε δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης και προτιμά τους οργανισμούς που είναι ήδη εξασθενημένοι από τις ασθένειες, τις κακουχίες και την ελλιπή διατροφή. Από αυτό αντιλαμβάνεται κανείς γιατί πλήττει κυρίως τις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και αντίστοιχα τις κατώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις στον ανεπτυγμένο κόσμο, χωρίς βεβαίως, να περιορίζεται σε αυτές. Σε κάθε περίπτωση 22 χώρες, κυρίως της υποσαχάριας Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας, συγκεντρώνουν το 80% των περιστατικών. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές οι χώρες χαρακτηρίζονται από φτώχεια, κακή διατροφή, κακές συνθήκες υγιεινής και υπερπληθυσμό. Στην υποσαχάρια Αφρική η εξάπλωση της νόσου συνεχίζεται με ρυθμό 10% ετησίως, υποβοηθούμενη από την επιδημία του AIDS που μαστίζει την περιοχή, ενώ παγκοσμίως ο ρυθμός είναι 3%.
Αν και οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι αυτές που υποφέρουν περισσότερο, η επανάκαμψη της νόσου στις ανεπτυγμένες χώρες είναι ένα σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας. Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η αύξηση της μετανάστευσης, οι τοπικές εστίες φτώχειας και εξαθλίωσης στις δυτικές κοινωνίες, η εμφάνιση ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακίλων, η διάδοση του AIDS, είναι όλοι παράγοντες που συνέβαλαν στην αναζωπύρωση της νόσου.
Δυστυχώς ούτε η Ελλάδα στάθηκε εξαίρεση. Από την εποχή που οι πνευμονολόγοι ιατροί ονομάζονταν πνευμονολόγοι - φυματιολόγοι μέχρι σήμερα, η χώρα μας κατάφερε να ελέγξει το πρόβλημα. Ωστόσο, με την αυξημένη μετανάστευση κυρίως από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ προς την Ελλάδα σε συνδυασμό με μία υστέρηση στο πρόγραμμα εμβολιασμού, από τα τέλη της δεκαετίας του '80 και μετά παρουσιάστηκε μια ήπια αύξηση των δεικτών της φυματίωσης. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια με τη δραστηριοποίηση της επιστημονικής κοινότητας φαίνεται να επικρατεί πάλι μια τάση μείωσης της νόσου, σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων.
Ως νόσημα, η φυματίωση παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες. Κάποιος που έχει μολυνθεί με το βάκιλο της φυματίωσης μπορεί να μην ασθενεί γιατί το ανοσοποιητικό του σύστημα είναι αρκετά ισχυρό ώστε να προστατεύει τον οργανισμό του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα νοσήσει στο μέλλον. Όπως όλοι γνωρίζουμε, μεταδίδεται αερογενώς με το βήχα. Ωστόσο δεν αρκεί η απλή εισπνοή των μολυσμένων σταγονιδίων αλλά μια πιο παρατεταμένη έκθεση. Για το λόγο αυτό κινδυνεύουν περισσότερο όσοι έχουν ζουν στο ίδιο σπίτι με κάποιον πάσχοντα που δεν λαμβάνει την κατάλληλη αγωγή. Επίσης, μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν όσοι εργάζονται ή διαμένουν σε φυλακές, γηροκομεία, και άλλα ιδρύματα. ’λλες ομάδες υψηλού κινδύνου είναι οι ανοσοκατασταλμένοι όπως πχ οι πάσχοντες από AIDS ή όσοι χρησιμοποιούν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα όπως κορτικοστεροειδή, οι χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών και όσοι υποσιτίζονται.
Η διάδοση της νόσου ευνοείται και από τα αμβλυχρά συμπτώματα που τη χαρακτηρίζουν. Επίμονος βήχας, αίσθημα κόπωσης, απώλεια βάρους, νυχτερινοί ιδρώτες, ανορεξία, δεκατική πυρετική κίνηση αλλά και αιμόπτυση. Αφού το άτομο νοσήσει και εφόσον δεν λάβει την κατάλληλη αγωγή, η νόσος δεν περιορίζεται στους πνεύμονες αλλά μπορεί να επεκταθεί κυριολεκτικά οπουδήποτε: οστά, νεφροί, έντερα, εγκέφαλος κ.ά..
Προκειμένου να διαγνωστεί η νόσος, χρησιμοποιείται ως πρώτο βήμα το γνωστό μας τεστ Mantoux (Μαντού). Θετικό αποτέλεσμα σημαίνει ότι απλώς υπάρχει έκθεση στο μικρόβιο (ακόμη και με τη μορφή του εμβολίου). Ακολουθεί μια ακτινογραφία θώρακα και έλεγχος ενός δείγματος πτυέλων. Ο ιατρός θα καθορίσει την αγωγή και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ανάλογα με το βαθμό έκθεσης, την ηλικία, τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του πάσχοντα , αν έχει ξανανοσήσει και κάποιους άλλους παράγοντες.
Μετά από περίπου δύο εβδομάδες αγωγής, οι ασθενείς παύουν να είναι μεταδοτικοί. Σε αυτό, όμως, το σημείο περιπλέκονται τα πράγματα. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης καθιστούν αναγκαία τη θεραπεία με πολλά φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα: τρία ή τέσσερα φάρμακα επί έξι με εννέα μήνες. Πολλοί ασθενείς δυσκολεύονται να τηρήσουν την απαραίτητη αγωγή με αποτέλεσμα την ατελή θεραπεία τους. Πέρα από το γεγονός ότι θα υποτροπιάσουν και θα μεταδώσουν τη νόσο σε άλλους, ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων. Τα πολυανθεκτικά αυτά στελέχη απαιτούν περισσότερα και διαφορετικά φάρμακα με αρκετές παρενέργειες, για ακόμα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς ο ρυθμός εμφάνισης της πολυανθεκτικής φυματίωσης αυξάνεται ανησυχητικά, χωρίς να υπάρχουν νέα αντιβιοτικά στον ορίζοντα.
Μέτρα του Π.Ο.Υ.
Για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας, όλα τα συστήματα υγείας παγκοσμίως τέθηκαν σε επαγρύπνηση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) εκπόνησε το πρόγραμμα DOTS (Directly Observed Therapy, Short Course - Πρόγραμμα Βραχυθεραπείας Υπό ’μεση Παρακολούθηση) που εφαρμόζεται σε 102 χώρες με διάφορες τροποποιήσεις. Οι βασικές αρχές του προγράμματος είναι πέντε:
1. Κρατική μέριμνα.
2. Βελτιωμένος εργαστηριακός έλεγχος.
3. ’μεσα επιτηρούμενη θεραπεία διάρκειας 6 έως 8 μηνών σε όλους τους ασθενείς με θετικά πτύελα.
4. Δωρεάν αντιφυματικά φάρμακα.
5. Ύπαρξη συστήματος καταγραφής και αξιολόγησης της θεραπείας.
Για την αντιμετώπιση της πολυανθεκτικής φυματίωσης ανέπτυξε συμπληρωματικά το πρόγραμμα DOTS-plus για τις χώρες που ήδη εφαρμόζουν το DOTS.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η φυματίωση είναι μια νόσος που παγιδεύει τους ανθρώπους σε έναν φαύλο κύκλο φτώχιας και αρρώστιας, τους στερεί ευκαιρίες, και τελικά καθυστερεί την ανάπτυξη της χώρας. Για το λόγο αυτό πρέπει να υποστηρίζονται οι προσπάθειες του Π.Ο.Υ. Αλλά και στη δική μας κοινωνία, μία νόσος που στο παρελθόν ήταν υπό έλεγχο, παρουσιάζει αύξηση των δεικτών της και πρέπει πλέον να ενεργοποιηθούμε στους τομείς της ενημέρωσης, της πρόληψης και της αντιμετώπισης.
0 Σχόλια