Τρεις Ζωγράφοι στο Μέτωπο του ΄40

Τρεις από τους επίστρατους του αλβανικού μετώπου υπήρξαν ζωγράφοι του βομβαρδισμένου ανοιχτού χώρου, του πεδίου της μάχης.
Τρεις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, τρεις ματιές του πολέμου που όταν τελειώσει, ονομάζεται έπος και όταν το έπος θεσμοθετηθεί, γίνεται εθνική εορτή.

Ο Αλέκος Αλεξανδράκης σηκώνει τον άνεμο του έπους και τον καθηλώνει στα πρόσωπα
Ο Αθηναίος ζωγράφος Αλέκος Αλεξανδράκης (1913-1968) ταυτίστηκε με την απεικόνιση του αλβανικού μετώπου, αφού οι πίνακές του αναπαράγουν την «εθνική» εικόνα που έχουμε για τους μαχητές. «Τυφλοί» μπροστά στον εχθρό, επιτίθενται με τον άνεμο να παρασέρνει τη χλαίνη τους. Καμία αμφιβολία για το ρόλο του πολεμιστή, του δοσμένου στη μετωπική σύγκρουση με ανυποχώρητο θάρρος.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Σπύρος Μελάς επαινούσε το εικαστικό αποτέλεσμα: «Είναι ο πρώτος Ελλην ζωγράφος που μας δίδει με την υπέροχον έμπνευσίν του και την εξαιρετική του τέχνην την αλβανικήν εποποιίαν».
Ο Αλέκος Αλεξανδράκης υπηρέτησε με το βαθμό δεκανέα και στις ανάπαυλες θυμόταν το ζωγράφο. Με μολύβι, κιμωλία, πένα και μελάνι αποτύπωνε τον πυρετό της έντασης, γι' αυτό η ζωγραφική του ζουμάρει στη χειρονομία τού «ή ταν ή επί τας».
Ο Σμυρνιός ζωγράφος, φωτογράφος και κινηματογραφιστής Γεώργιος Προκοπίου (1876-1940), αν και έπασχε από βρογχικά, έβαλε «μέσον» για να βρεθεί στο μέτωπο!
Κατ' εξοχήν «πολεμικός» καλλιτέχνης, ήδη, από το 1912, είχε φιλοτεχνήσει τα πρώτα πολεμοκεντρικά θέματά του αφού είχε βρεθεί στο βαλκανικό μέτωπο. Και θα έχει συνεχή παρουσία στην απεικόνιση, φωτογράφηση και κινηματογράφηση των πεδίων των μαχών κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Το άγρυπνο μάτι του, πάλι με την τριπλή του ιδιότητα, θα δηλώνει το «παρών» στο μικρασιατικό μέτωπο και στην κατάρρευσή του, πάντα στην πρώτη γραμμή. Στην κάμερα του Γεωργίου Προκοπίου χρωστάμε το μοναδικό ντοκουμέντο της φλεγόμενης Σμύρνης. Συνολικά, υπολογίζεται ότι γύρισε γύρω στα 14.000 μέτρα ταινίας.

Έτσι, όταν κηρύσσεται ο πόλεμος, ο μπαρουτοκαπνισμένος και πεισματάρης 64χρονος «γέροντας» για τα ηλικιακά συμφραζόμενα της εποχής, φεύγει εθελοντικά για το μέτωπο, με άδεια του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου. Σκιτσάρει και φωτογραφίζει τον ήχο και τον απόηχο των μαχών... Μια ελαιογραφία του Αργυρόκαστρου δεν πρόλαβε να την τελειώσει... Ο στρατιώτης-καλλιτέχνης πεθαίνει από συγκοπή καρδιάς στις 20 Δεκεμβρίου 1940. Η Αθήνα τον κηδεύει με τιμές συνταγματάρχη εν ενεργεία.
Ο Πατρινός ζωγράφος Ανδρέας Βουρλούμης (1910-1991) δεν είδε ποτέ την έκδοση «Μπλοκ εκστρατείας. Ζωγραφική περιήγηση στο αλβανικό μέτωπο» γιατί εκδόθηκε στο γύρισμα του νέου αιώνα («Ικαρος»). Αν και σπούδασε χημεία, σ' όλη του τη ζωή αφιερώθηκε στη ζωγραφική.
Ως φαντάρος στην ηπειρο-αλβανική ζώνη των πρόσω, όπως ο ίδιος αφηγείτο, δεν έριξε μία τουφεκιά και δεν κοιμήθηκε ούτε μία νύχτα στο χιόνι. Παρέμεινε στο Αργυρόκαστρο, χωρίς η μονάδα του να εμπλακεί σε πολεμική επιχείρηση.
Στα συνολικά οκτώ τετράδια και μπλοκ δεν θα ανακαλύψουμε αναφορές σε όπλα, συγκρούσεις και πολεμικές επιχειρήσεις. Επικροτείται η αδρότητα της εικαστικής γραμμής, τις ώρες της ανάπαυλας και της αναμονής. Γραμμικά σχέδια στρατιωτών και τοπίων, σχέδια με τονικές διαβαθμίσεις, ολοκληρωμένα ή προετοιμασίας, άλλα με κραγιόνια, έτερα με νερομπογιές.
Του Βασίλη Καλαμάρα