Η πίννα - pinna

Δεν ψαρεύουμε και δεν ενοχλούμε τις πίννες. Τις προστατεύουμε!
Έχουν χαρακτηριστεί ως απειλούμενο είδος στη Μεσόγειο.

ΦΩΤΟ: Κώστας Λαδάς

Ένα δίθυρο μαλάκιο με εξαιρετική αμυντική προστασία που απασχόλησε τους αρχαίους Έλληνες δύτες για την ποικίλη χρήση του αλλά και για το αμυντικό του σύστημα.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ:
Η πίννα (pinna), ή πίννη, είναι δίθυρο μαλάκιο της Οικογένειας των Πιννιδών και της τάξης των Ανισομυαρίων. Βρίσκεται στο βυθό ριζωμένη σε όρθια θέση. Το μήκος της υπολογίζεται στα 70 εκατοστά. Το λεπτό όστρακό της αποτελείται από δύο πλατιά ελαφριά κελύφη, στρογγυλεμένα στην κορυφή και μυτερά στην βάση, τα οποία ανοιγοκλείνουν.

ΧΡΗΣΗ
Από αρχαιοτάτων χρόνων η πίννα χρησιμοποιείτο στην μαγειρική, στην αλιεία, καθώς και για την κατασκευή υφασμάτων. Ο Δίφιλος την αναφέρει ως θρεπτική αλλά και δυσκολοχώνευτη:
[Οι δε πίννες είναι διουρητικές, θρεπτικές, δύσπεπτες και δυσκοίλιοι]
«Αι δε πίνναι ουρητικαί, τρόφιμοι, δύσπεπτοι, δυσανάδοτοι»[1]
Στο όστρακο της πίννας, εμφανίζονται ενίοτε μαργαριτάρια. Το είδος, το μέγεθος, η λάμψη και το χρώμα εξαρτώνται απόλυτα από το βάθος που έχει ριζώσει η πίννα:
[Η πίννα λοιπόν, που παραμένει στο βυθό της θαλάσσης, παράγει μαργαριτάρι διαυγέστατο, καθαρότατο και μεγάλου μεγέθους, ενώ εκείνη που ανέρχεται στην επιφάνεια του ύδατος, επειδή προσβάλλεται από το ήλιο, παράγει μαργαριτάρι ξεθωρισμένο και μικρότερο]
«Η μεν ουν εμβύθιος πίννα διαυγεστάτην [ποιεί] και καθαρωτάτην και μεγάλην γεννά μαργαρίτιν, η δε επιπολάζουσα και ανωφερής δια υπό του ηλίου ακτινοβολείσθαι δύσχρους και ήσσων.»[2]

Πίννα ορθάνοιχτη. Καταφυγή - Δικηγορικά.

ΑΜΥΝΑ
Είναι πράγματι άξιο θαυμασμού και ταυτόχρονα αποτελεί αντικείμενο μελέτης, το γεγονός ότι ορισμένοι μικρόσωμοι ζωντανοί οργανισμοί είναι προικισμένοι με φυσικό αμυντικό οπλισμό σε σημείο ώστε να μπορούν να προσβάλλουν τον εχθρό και να τον καταστήσουν ανίκανο για επίθεση.
Έμβιοι οργανισμοί διαθέτουν αμιγώς επιθετικά όπλα όπως: δαγκάνες, κεντρί, κλπ, ενώ άλλοι αμυντικά όπως μελάνι που αποβάλουν για να αποπροσανατολίσουν τον εχθρό ή την ικανότητα να αλλάζουν χρώματα και να καμουφλάρονται στο περιβάλλον, όπως οι ιππόκαμποι οι οποίοι πιάνουν τα φύκια με την ουρά τους και γίνονται ένα με αυτά.

[Τη σουπιά όταν πρόκειται να πιάσουν οι καλοί ψαράδες, εκείνη το καταλαβαίνει κι αμολάει το μελάνι του κορμιού της. Το διαχέει γύρω της, τυλίγεται μ’ αυτό, μέχρι που εξαφανίζεται εντελώς, και κρύβεται από τα μάτια του ψαρά. Κι ενώ εκείνη βρίσκεται μεσ’ στα μάτια του, εκείνος δεν την βλέπει.]
«Την σηπίαν όταν μέλλωσιν αιρείν οι τούτων αγαθοί θηραταί, συνείσα εκείνη παρήκε το εξ’ εαυτής υπόσφαγμα, και καταχείται εαυτής, και περιλαμβάνει και αφανίζειν πάσαν, και κλέπτεται την όψιν ο αλιεύς· και η μεν εν οφθαλμοίς εστιν, ο δε ουχ ορά.» [3]

Σουπιά. Λιμανάκια Αττικής. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς
εξυμνούν το αμυντικό της σύστημα, την έκχυση μελανιού, ώστε
να την καθιστά αόρατη μπροστά στα μάτια του αλιέα.

Τα δίθυρα (μύδια, χτένια ) προστατεύονται από το κλείσιμο των δύο θύρων τους (κελύφη) ενώ τα μονόθυρα (π.χ. πεταλίδες) αναγκάζονται και προσκολλούνται σε μια επιφάνεια ώστε να αποκτήσουν την άμυνα των διθύρων [4]. Αναφέρεται από τον Αριστοτέλη είδος πορφύρας το οποίο διαθέτει τόσο σκληρή γλώσσα ώστε μπορεί να τρυπάει το κέλυφος από τα κογχύλια ή τα σαλιγκάρια [5]!

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο αχινός έχει το καλύτερο αμυντικό σύστημα από όλα τα οστρακόδερμα.
[Ο αχινός έχει το καλύτερο αμυντικό σύστημα απ’ όλα]
«Ο δ’ εχίνος μάλιστα πάντων αλεωράν έχει»[6].

Πράγματι είναι εντυπωσιακό να βλέπεις έναν ζωντανό οργανισμό, γεμάτο από αιχμές ολόγυρα. Όμως, το ίδιο θα πρέπει να εντυπωσιάζει κι ένα αμυντικό σύστημα το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα ορατό (που σημαίνει ότι διατηρεί το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού) και είναι ταυτόχρονα ικανό να προκαλέσει πλήγμα στον εχθρό.

Pinna Nobilis

Η πίννα έχει δύο κελύφη τα οποία μόλις πλησιάσει ο ανυποψίαστος εχθρός κλείνουν απότομα και τον παγιδεύουν. Αντικειμενικός Σκοπός είναι να εγκλωβίσει τον επιτιθέμενο μέσα στο κέλυφος ώστε να αποτελέσει τροφή ή να τον πλήξει (τραυματίσει) σοβαρά ώστε να τον καταστήσει ανίκανο να επιτεθεί.
Η απότομη έγκλιση των θυρών της πίννας έχει επισημανθεί από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς άκρως επικίνδυνη ακόμα και για τον άνθρωπο:


[Οι δύτες που αλιεύουν μαργαριτάρια κινδυνεύουν όταν κατ’ ευθείαν και χωρίς προφύλαξη απλώσουν το χέρι σε ανοιχτή κόγχη. Διότι κλείνει τότε, και πολλές φορές τα δάχτυλα του χεριού αποκόβονται, όπως κόβει το πριόνι, μερικοί δε αμέσως μετά πεθαίνουν. Όσοι τουναντίον την πιάσουν από τα πλάγια και από κάτω, εύκολα πλέον την αποσπούν από τον λίθο].
«Κινδυνεύουσι δ’ οι θηρώντες τους μαργαρίτας, όταν εις κεχηνότα κόγχον κατ’ ευθύ εκτείνωσι την χείρα· μύει γαρ τότε, και πολλάκις οι δάκτυλοι αυτών αποπρίονται· ένιοι δε και παραχρήμα αποθνήσκουσιν. Όσοι δ’ αν εκ πλαγίου υποθέντες την χείρα τύχωσι, ραδίως τους κόγχους από του λίθου αποσπώσιν» [7].

Πως όμως μπορεί η πίννα να αντιδρά με επιτυχία και να αντιλαμβάνεται τους «στόχους» που την προσεγγίζουν; Βασικό και αθέατο στοιχείο της «αμυντικής ικανότητας» αποτελεί ένας μικρόσωμος οργανισμός (κάβουρας) που ζει μέσα στην πίννα. Ονομάζεται πιννοτήρης [8] ή πιννοφύλαξ. (Pinnotheres pisum) και το μήκος του δεν υπερβαίνει τα 8 χιλιοστά (των αρσενικών) ή τα 14 χιλιοστά (των θηλυκών). Ζει μέσα στο κέλυφος και τρέφεται με φυτοπλαγκτόν και με ό,τι τρώει η πίννα. Αντιλαμβάνεται την τροφή ή την εχθρική προσέγγιση και με ένα ελαφρύ δάγκωμα/άγγιγμα ειδοποιεί την πίννα να κλείσει τις θύρες της.

Σπάνιες φωτογραφίες πίννας  όπου φαίνεται καθαρά ο πιννοτήρης.
ΦΩΤΟ:  Dallavale Gregory.

Για την συμβίωση/συνεργασία πίννας και πιννοτήρη έχουν γράψει αρκετοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Επαρκείς πληροφορίες αντλούμε από τον Αιλιανό [9] καθώς και από τον Χρύσιππο τον Σολέα ο οποίος με έναν αρκετά γλαφυρό τρόπο αφηγείται:

[Η πίννα και ο πιννοφύλαξ βοηθούνται αμοιβαίως και δεν θα μπορούσαν να ζουν χωρισμένοι. Η μεν λοιπόν πίννα είναι οστρακόδερμο, ο δε πιννοτήρης μικρός κάβουρας. Η πίννα αφού ανοίξει το κέλυφος της παραμένει ήσυχη περιμένοντας να εισέλθουν τα μέλλοντα ψαράκια, ο δε πιννοτήρης που παρίσταται εκεί, όταν κάποιο εισέλθει, δαγκώνει την πίννα σαν να την ειδοποιεί για αυτό. Η πίννα τότε κλείνει αμέσως τα δύο φύλλα του κελύφους της και τρώγουν μαζί ό,τι απέμεινε μέσα].
«η πίννη, φησίν, και ο πιννοτήρης συνεργά αλλήλοις, κατ’ ιδίαν ου δυνάμενα συμμένειν. Η μεν ουν πίννη όστρεόν εστιν, ο δε πιννοτήρης καρκίνος μικρός. Και η πίννη διαστήσασα το όστρακον ησυχάζει τυρούσα τα επεισιόντα ιχθύδια, ο δε πιννοτήρης παρεστώς όταν εισέλθη τι δάκνει αυτήν ώσπερ σημαίνων, ή δε δηχθείσα συμμύει. Και ούτως το αποληφθέν ένδον κατεσθιούσι κοινή.» [10]

Pinna Nobilis στο Βγέθι Κερατέας.
ΦΩΤΟ: Κώστας Λαδάς

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 ΤΟ ΠΕΡΙ ΑΛΟΣ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΕΙ:
Η πίννα είναι απόλυτα προστατευόμενο είδος (βρίσκεται στην ίδια κατηγορία με την caretta caretta και την monachus monachus). Από την Ευρωπαϊκή Ένωση η πίννα είναι στην λίστα των απόλυτα προστατευομένων ειδών στην κατηγορία 4 ANEEX 4 of EE habitats directive. Έχει χαρακτηριστεί ως απειλούμενο είδος στη Μεσόγειο. Σύμφωνα με την οδηγία 92/43/EEC (Παράρτημα IV), η Pinna Nobilis βρίσκεται υπό καθεστώς αυστηρής προστασίας. Προστατεύεται επίσης από το προεδρικό διάταγμα 67/1981
Περισσότερα στο Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Πιέσατε ΕΔΩ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Διφίλου / Αθήναιου, Δειπνοσοφιστές, Γ’ 42)
2. Ισιδώρου Χαρακηνού, Περί Παρθίας/Αθήναιου, Δειπνοσοφιστές Γ’46.
3. Αιλιανού, Περί Ζώων Ιδιότητος, Α’ 34.
4. Αριστοτέλους, Περί Ζώων Μορίων Δ’ 20-30 /679b.
5. Πρόκειται για το είδος purpura lapillus, Αριστοτέλους, Περί Ζώων Μορίων Β’ 661a 20.
6. Αριστοτέλους, Περί Ζώων Μορίων Δ’ 20-30 /679b 20
7. Ισιδώρου Χαρακηνού, Περί Παρθίας/Αθήναιου, Δειπνοσοφιστές Γ’46.
8. πίννα + τηρέω [φυλάττω, προστατεύω, ενεδρεύω]. Λεξικόν Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης Ι. Σταματάκου, Βιβλιοπρομηθευτική.
9. Αιλιανού, Περί Ζώων Ιδιότητος, Γ’29.
10. Χρύσιππος ο Σολεύς, «Περί του καλού και της ηδονής» E’, στον Αθήναιο: Δειπνοσοφιστές, Γ’ 89 d-e.
Περί Αλός
Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου
Συγγραφεύς –Ναυτικός
Μέλος Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)