8 Απριλίου Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά-Τσιγγάνων

Μας γοητεύουν με τις μελωδίες τους στο βιολί, στο κλαρίνο, ή στην κιθάρα τους…
Μας συναρπάζουν με το χορό τους…
Μας εντυπωσιάζουν με τα φανταχτερά ρούχα τους…
Μας ξυπνούν με τον πλάνητα βίο τους, έστω και φευγαλέα, το «φυσικό άνθρωπο» που κοιμάται στα κατάβαθα της ψυχής μας…
Μας συγκινούν ως ήρωες του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας, ελληνικής και ξένης…
Τους «εμπιστευόμαστε» την πρόβλεψη του μέλλοντός μας…
Αλλά και χρησιμοποιούμε το όνομα τους απαξιωτικά, ως συνώνυμο του «κλέφτη», του «τσιγκούνη», του «ζητιάνου», του «αναξιοπρεπή» ή ως φόβητρο για τα μικρά παιδιά…
Τους αντιμετωπίζουμε ως αποδιοπομπαίους τράγους για μια σειρά κοινωνικά προβλήματα…
Ή αντιμετωπίζουμε με άρνηση ή σκεπτικισμό την ένταξη των παιδιών τους στα σχολεία των παιδιών μας!…
Και μάλιστα, κάθε τέτοιες μέρες που πλησιάζει το Πάσχα δεν παραλείπουμε να τους θυμίζουμε ότι «αυτοί τα φτιάξαν τα καρφιά που σταυρώθηκε ο Χριστός»!…
Ο λόγος για τους Ρομά, με αφορμή τον εορτασμό ως Παγκόσμιας Ημέρας τους της 8 Απριλίου, που καθιερώθηκε την ίδια ημερομηνία του 1971 στο Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριό τους στο Λονδίνο και έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους από τη διεθνή κοινότητα.

Οι Ρομά μας είναι γνωστοί ως: α) Ρομ, που σημαίνει στη γλώσσα τους “άντρας” ή “σύζυγος”, β) Τσιγγάνοι ή Αθίγγανοι, που σημαίνει “ανέγγιχτοι” ( από την ονομασία της χαμηλότερης ινδουιστικής κάστας, από την οποία πιθανολογείται ότι προήλθαν) και ετυμολογείται από το στερητικό α- και το ρήμα «θιγγάνω», δηλαδή “αγγίζω”, γ)Σίντ(ηδ)ες ή Σίντοι, προφανώς από το «Ινδοί», δ) Γύφτοι, από παραφθορά της λέξης “Αιγύπτιοι” και ε) Κατσίβελοι, από την παλιά ιταλική λέξη «cattivello», που σημαίνει το σκλάβο, το δυστυχή, το ζητιάνο (από το captivus: αιχμάλωτος).

Μεταξύ τους αποκαλούνται “Μελελέ” (λαός μαύρος), “Μανούχ” (άνθρωπος) και “Σίντε“, ενώ τους μη τσιγγάνους ονομάζουν Μπαλαμός.

Οι Ρομά υπολογίζονται σε περίπου 15 εκατομμύρια παγκοσμίως, με τα 10 -12 εκατομμύρια στην Ευρώπη. Πρόκειται δηλαδή για τη μεγαλύτερη διακρατική μειονότητα της Γηραιάς Ηπείρου. Στην
Ελλάδα ζουν 250.000 – 300.000, μετακινούμενοι και εγκατεστημένοι μαζί. Κανείς δεν τους διεκδικεί για δικούς του, εκτός από τους μουσουλμάνους Ρομά της Δ. Θράκης, που προσπαθεί να τους προσεταιριστεί η Τουρκία, για ευνόητους λόγους.

Οι Ρομά, όπως υποστηρίζεται, είναι ένας κατά βάση νομαδικός λαός με Ινδική καταγωγή, που πέρασε γύρω στο 1000 μ.Χ στο Βυζάντιο σε δύο ισχυρά ρεύματα∙ τo ένα από το βορά, μέσω Ιράν – Αρμενίας – Καυκάσου – Θράκης, και το άλλο από το νότο, μέσω Αιγύπτου. Μετά την κατάκτηση του Βυζαντίου από τους Οθωμανούς άρχισαν να απλώνονται σ’ όλη την Ευρώπη και αργότερα στο Νέο Κόσμο. Η πρώτη ιστορική αναφορά για τους Ρομά γίνεται από τον Ηρόδοτο, που αναφέρει το λαό των “Σιγύνων”.

Η μακρόχρονη πορεία των Ρομά ήταν μια αδιάκοπη ταλαιπωρία. Γι’ αυτό και η ιστορία τους θα μπορούσε να είναι η ιστορία των διωγμών τους, με αποκορύφωμα το κεφάλαιο του “λησμονημένου” ολοκαυτώματός τους κατά το Β’ Παγκόσμιο Πολέμο. Υπολογίζεται ότι 400.000 – 600.000 Ρομά εκτελέστηκαν από τους Ναζί την περίοδο εκείνη στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

Την τραγική κατάσταση των έγκλειστων Ρομά αποτυπώνει το παρακάτω ποίημα του Σαντίνο Σπινέλι, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ζαν-Πιέρ Λιεζού “Ρομά, Τσιγγάνοι, ταξιδευτές“, απ’ όπου και η φωτογραφία:
Άουσβιτς

Στόμα ξερό / μάτια μαύρα

χείλη παγωμένα / σιωπή.

Καρδιά ραγισμένη / δίχως ψυχή,

δίχως φωνή / κι ούτε ένα δάκρυ.

Τα πάθη, όμως, των Ρομά δεν έχουν τελειωμό!… Σήμερα εξακολουθούν να βιώνουν τον αποκλεισμό σε όλες του τις μορφές. Ως αιτίες αναφέρονται η αδυναμία ή η άρνησή τους να προσαρμοστούν στον τρόπο ζωής των τοπικών πληθυσμών, αλλά και η αδυναμία ή η άρνηση των δεύτερων να αποδεχτούν τους πρώτους.

Στην πρώτη περίπτωση ένα συνηθισμένο «άλλοθι» είναι το παροιμιακό «Το γύφτο κάνεις βασιλιά και κείνος ζητά κάρβουνα».

Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί ως καταλύτης και η παραβατικότητα των Ρομά, που δεν πρόκειται, φυσικά, για «φυσικό» τους, αλλά για κοινωνικό προϊόν, αποτέλεσμα της περιθωριοποίησης, της φτώχειας και του αναλφαβητισμού τους, που σε ευρωπαϊκό επίπεδο ξεπερνά το 80%, ενώ σε ελλαδικό πλησιάζει το 90%.

Συνήθως όμως πυροβολούμε απλώς το παράνομο αφήνοντας στο απυρόβλητο τις ευθύνες που συντηρούν τις από μόνες τους ανομικές και παραβατικές συνθήκες παραγωγής και αναπαραγωγής του.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, βέβαια, στο Ψήφισμα του στις 28.4.2005 σχετικά με την κατάσταση των Ρομά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «καταδικάζει απερίφραστα κάθε μορφή διάκρισης εναντίον του λαού των Ρομά» και «ζητεί επιμόνως από το Συμβούλιο, την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τις υποψήφιες χώρες να αναλάβουν δημόσια βήματα για την καταπολέμηση του αντι-αθιγγανισμού και της αθιγγανοφοβίας σε όλες τους τις μορφές, είτε σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό επίπεδο ή επίπεδο ΕΕ»… Στο σύνολο των 28 συστάσεων του Ψηφίσματος για το σεβασμό των δικαιωμάτων των Ρομά, «καλεί», «παροτρύνει», «ζητεί», «υπενθυμίζει», «υπογραμμίζει», «τονίζει», «υποστηρίζει», «καταδικάζει», «χαιρετίζει»…Όπως φαίνεται, όμως, οι συστάσεις και τα όποια κονδύλια της (η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζεται ως ο μεγαλύτερος διεθνής χορηγός για τη βελτίωση της κατάστασης των κοινοτήτων των Ρομά μέσω διαφόρων προγραμμάτων) δεν αρκούν για να αλλάξουν οι στάσεις απέναντι στους Ρομά!

Οι Μπαλαμός συνεχίζουν να τους βλέπουν απλώς ως… Μελελέ, όχι ως… Μανούχ, και να τους…μπαλαμουτιάζουν, συνήθως προεκλογικά. Μετά,… «Κάτι τρέχει στα Γύφτικα»!

Σ’ ό,τι μας αφορά, το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ) κατήγγειλε το Σεπτέμβριο του 2006 ότι στην Ελλάδα “την τελευταία δεκαετία παρατηρείται η μεγαλύτερη παράνομη έξωση/δίωξη Ρομά”. Δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα μας έχει τις περισσότερες καταδίκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε βάρος Ρομά: τέσσερις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων και μία από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.

Πόσο επίκαιρος γι’ άλλη μια φορά είναι ο Σεφέρης:
«Σ’ αυτό τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο ά ν θ ρ ω π ο ς. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας θυμηθούμε την απόκριση του Οιδίποδα».

Ας θυμηθούμε και εμείς την απόκριση του Οιδίποδα, για να χαλάσουμε το τέρας του… αντι -Ρομα -ντισμoύ.
Κι αν μας φαίνεται «βαρύς» ο Σεφέρης, ας θυμηθούμε το «Εμείς οι ταπεινοί» της Σώτια Τσώτου, που μελοποίησε και απέδωσε με τη αυθεντική τσιγγάνικη φωνή του ο Κώστας Χατζής:

Μη μας περιφρονάς, μη μας περιφρονάς

γράψε βρε ιστορία δυο λόγια και για μας.

Γράψε για μας τους ταπεινούς

και τους ανώνυμους της πλάσης

σκαλί είμαστε για τους τρανούς

οι θεατές στις παρελάσεις.

Αν δεν υπήρχαμε εμείς, πως θα ξεχώριζαν οι άλλοι;

Αν δεν υπήρχαν οι μικροί πως θα υπήρχαν οι μεγάλοι;

Μη μας περιφρονάς, μη μας περιφρονάς

γράψε βρε ιστορία δυο λόγια και για μας.

Αρνήσου το αν μπορείς, αρνήσου το αν μπορείς

από την ίδια λάσπη πλαστήκαμε κι εμείς.

Για μας δεν νοιάζεται κανείς, είμαστε τ άγραφο το χιόνι

μας ξέρουν πέντε συγγενείς, η μάνα μας και οι γειτόνοι.

Κι αν θέλουμε, ας κοιτάξουμε στα μάτια τα μικρά Τσιγγανάκια των φωτογραφιών χωρίς τη μεμβράνη της προκατάληψης στη ματιά μας και ας προβληματιστούμε για το π ώ ς και για το γ ι α τ ί της διαφορετικής καθημερινής τους πραγματικότητας! Ή, αν δεν μας κάνει κόπο, ας τα κοιτάξουμε έξω από τις φωτογραφίες. Ο καταυλισμός τους είναι μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ρέθυμνο, σε μικρή απόσταση από τον Τσεσμέ των Μικρασιατών προσφύγων μας και σε ελάχιστη από τα μεγάλα ξενοδοχεία μας και τις ατελείωτες ταβέρνες μας…