Greeklish: Μοντέρνα γραφή του μέλλοντος ή γραφή χωρίς μέλλον;

Αυτό το άρθρο το αφιερώνουμε σε όλους εκείνους: τους Έλληνες και τους ξένους επιστήμονες της πληροφορικής και άλλους, που έδωσαν μάχες κι εργάστηκαν φιλότιμα, τα προηγούμενα χρόνια, πιέζοντας τους αρμοδίους των ελληνικών και διεθνών οργανισμών για την τυποποίηση της ψηφιακής κωδικοποίησης του ελληνικού αλφαβήτου.

Εισαγωγικά

Είναι βέβαιο πως, όσοι κάνουν χρήση ηλεκτρονικών συσκευών που υποστηρίζουν κείμενο, έχουν συναντηθεί τουλάχιστον μία φορά ως αναγνώστες ή συγγραφείς με την λατινική αναπαράσταση του ελληνικού αλφαβήτου, την περιώνυμη: «Greeklish» (διαβ.: γκρίκλις).

Όμως, η μεταγραφή με «Greeklish» δεν αποτελεί εκμοντερνισμένη γραφή της νεολαίας, όπως εσφαλμένα νομίζουν οι ημιμαθείς της τεχνολογίας. Αντιθέτως, είναι ένα ιστορικό κατάλοιπο των πρώτων χρόνων της ψηφιακής εποχής.

Στο κείμενο που ακολουθεί θα διερευνηθεί το ερώτημα: Έχει μέλλον η μεταγραφή με «Greeklish»; (Exei mellon h metagrafh me “Greeklish”?) ή (Exi mellon i metagrafi me “Greeklish”?)

Σημείωση: Δοκιμάστε την υπηρεσία αυτόματης μετατροπής greeklish σε ελληνικά, στη σελίδα του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου

Ετυμολογία

Η λέξη «Greeklish» (ελληνικαλικά) προέκυψε από τη σύνθεση των λέξεων: «Greek» (ελληνικά) και «English» (αγγλικά). Επίσης, συνώνυμες λέξεις είναι: Grenglish (Ελλαγγλικά), Φραγκολεβαντίνικα, Φραγκοχιώτικα, Λατινοελληνικά ή ASCII[1] Greek (ελληνικά ASCII).

Ορισμός

Με τον όρο «Greekllish» περιγράφουμε τον άτυπο τρόπο μεταγραφής (transliteration) των ελληνικών γραμμάτων σε: αριθμούς, σύμβολα και χαρακτήρες της λατινικής αλφαβήτου, κυρίως όταν συντρέχουν τεχνολογικές ή τεχνικές αδυναμίες στην υποστήριξη των ελληνικών γραμματοσειρών.

Δεν πρόκειται για νέα γλώσσα, ή διάλεκτο, ή ιδίωμα επικοινωνίας: δεδομένου ότι τα κείμενα που γράφονται με greeklish δεν έχουν αναγκαστικά γλωσσική απόκλιση. Επίσης, σε κάθε περίπτωση, γράφονται και κατανοούνται από γνώστες της ελληνικής γλώσσας.

Δεν πρόκειται για είδος εκλατινισμού ή διγραφίας: «συγχρονικής» ή «διαχρονικής», με βάση την αυστηρή απόδοση των εννοιών. Διότι: (α) δεν είναι καθολικά αποδεκτή γραφή, (β) δεν χρησιμοποιείται σε επίσημα έγγραφα ή επίσημη αλληλογραφία, (γ) δεν υπακούει σε κοινά αποδεκτούς κανόνες μεταγραφής για κάθε χαρακτήρα του ελληνικού αλφαβήτου, (δ) όλοι οι ελληνικοί χαρακτήρες δεν μεταγράφονται απαραιτήτως σε λατινικούς (κάποιοι, σε ορισμένες περιπτώσεις, μεταγράφονται σε σύμβολα ή αριθμούς), (ε) πλέον δεν είναι αναγκαία η χρήση της γραφής greeklish (καθώς δεν συντρέχουν οι τεχνικοί περιορισμοί του παρελθόντος), (στ) δεν μπορεί να υποκαταστήσει το ελληνικό αλφάβητο, αφού δεν μπορεί αναπαραστήσει ένα βασικό λειτουργικό χαρακτηριστικό της ελληνικής γλώσσας: τον δυναμικό τόνο στην εκφορά των λέξεων, εξαιτίας της έλλειψης του τονικού σημαδιού της οξείας.

Σύντομο ιστορικό

Για τους τεχνολόγος της εφαρμοσμένης πληροφορικής τα greeklish δεν θεωρούνται εξέλιξη ή εκμοντερνισμός – νεοτερισμός στη γραφή. Απεναντίας, η χρήση αυτής της γραφής αποτελεί αναχρονισμό, αφού είναι απομεινάρι του μακρινού τεχνολογικά (κι όχι μόνο[2]) παρελθόντος.

Ο εν λόγο τρόπος γραφής προέκυψε κυρίως εξαιτίας της ολιγωρίας[3] στον καθορισμό, από μέρους κάποιου επίσημου ελληνικού οργανισμού, μιας λειτουργικής τυποποίησης που θα πληρούσε τις βασικές αρχές της κωδικοποίησης χαρακτήρων: Συγκεκριμένα, του συνόλου χαρακτήρων ASCII και Extended ASCII (Επεκταμένου Αμερικάνικου Πρότυπου Κώδικα Ανταλλαγής Πληροφοριών). Αυτό είχε ως συνέπεια τα βασικά Λειτουργικά Συστήματα εκείνης της εποχής (άρα και οι υπολογιστές) να μην υποστηρίζουν καθόλου ελληνικούς χαρακτήρες, ή να υποστηρίζουν με άτυπη κωδικοποίηση που στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσίαζε ασυμβατότητες και ρυθμιστικές δυσκολίες. Γι’ αυτόν τον λόγο οι χρήστες που ήθελαν να εκφραστούν στην ελληνική μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας κατέφευγαν στη μοναδική (ή πιο εύκολη) λύση της μεταγραφής με greeklish.

Προβλήματα

Καθώς ο τρόπος γραφής greeklish προέκυψε από τις αυτενέργειες των μεμονωμένων χρηστών, είναι φυσικό να διέπεται από μια υποκειμενικότητα που δεν υπακούει σε κάποιον κοινά αποδεκτό κανόνα όσον αφορά στην επιλογή των χαρακτήρων που μεταγράφονται από τα ελληνικά στα λατινικά. Έτσι, μέσα από τη χρήση, καθιερώθηκαν:

(α) Δύο τρόποι διατύπωσης:

Ορθογραφική διατύπωση: όπου στα κείμενα ακολουθούνται οι κανόνες της ιστορικής ορθογραφίας
Φωνητική διατύπωση: όπου τα κείμενα γράφονται απλοποιημένα, με αντικατάσταση των ελληνικών χαρακτήρων συνήθως από έναν μόνο, ομόηχο, λατινικό χαρακτήρα.

(β) Τέσσερις βασικοί τρόποι αντικατάστασης των ελληνικών γραμμάτων:

Μεταγραφή με βάση τη διάταξη των γραμμάτων στα συνηθισμένα πληκτρολόγια (π.χ. θ=u, ω=v, ψ=c, ξ=j, π=p)
Μεταγραφή με βάση τη μορφική – οπτική ομοιότητα των γραμμάτων (π.χ. θ=8 ή 9, Θ=Q ή 0, ξ=3 ή $, π=n, Π=ΤΤ(δύο κεφαλαία “Τ”), ψ=y, Ψ=4, ω=w, ρ=p, Ρ=P, ν=v, Ν=N, δ=d ή 6, Δ=D, γ=g ή y, Γ=G, υ=u, Υ=Y)
Μεταγραφή με βάση την ηχητική ομοιότητα των γραμμάτων (π.χ. θ=th, ξ=x ή ks, χ=h ή ch, ψ=ps, σ=c ή s, ς=s, β=v, ι=i ή e, κ=k ή c, f=ph)
Συνδυασμός όλων των παραπάνω (και σε ορισμένες περιπτώσεις με πιο σπάνιες προσθήκες ή διαφοροποιήσεις στους μεταγραφόμενους χαρακτήρες)

Και σε αυτή την περίπτωση η έλλειψη έγκαιρης πιστοποίησης για τη μεταγραφή με greeklish είχε και έχει ως αποτέλεσμα η γραφή μιας ίδιας λέξης να αποδίδεται με πάμπολλες παραλλαγές (καθιστώντας αδύνατη την πλήρως αναστρέψιμη μεταγραφή). Για παράδειγμα, η λέξη «διεύθυνση» δύναται να μεταγραφεί με περίπου 23 διαφορετικούς τρόπους γραφής greeklish.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛΟΤ) με το πρότυπο ΕΛΟΤ 743:1982[4] (ISO 843) έχει θεσπίσει συγκεκριμένους κανόνες για τη μεταγραφή ελληνικών χαρακτήρων σε λατινικούς. Όμως αυτοί οι κανόνες δεν εφαρμόστηκαν ποτέ από τους χρήστες: Είτε διότι άργησαν μέχρι να θεσπιστούν, είτε διότι δεν είναι εύκολη η χρήση τους, είτε διότι δεν περιήλθαν ποτέ σε γνώση των χρηστών της τεχνολογίας.

Κίνδυνοι

Στα greeklish κείμενα, κατά τη φωνητική διατύπωση, παρατηρείται το φαινόμενο του «ιωτακισμού», όπου όλα τα: η, ι, ει, οι, υι, ι, αντικαθιστώνται για λόγους ταχύτητας στην πληκτρολόγηση (ή κεκαλυμμένης ανορθογραφίας) από τον λατινικό χαρακτήρα “i”. Παρομοίως, τα ελληνικά: “o” και “ω”, μεταγράφονται στο λατινικό “ο”. Αυτή η συνήθεια μπορεί να έχει ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα την κατάργησης της ιστορικής ορθογραφίας και την απλοποίηση ή τον εκφυλισμό της έγγραφης αποτύπωσης της γλώσσας.

Επίσης, η χρήση των greeklish, στο βαθμό που δε δικαιολογείται λόγο τεχνικών αδυναμιών, αποτελεί αναντίλεκτα προσπάθεια υπονόμευσης του ελληνικού αλφαβήτου και κατ’ επέκταση (μακροπρόθεσμα) της ελληνικής γλώσσας.

Σήμερα

Οι τεχνικές αδυναμίες του παρελθόντος δεν υπάρχουν σήμερα. Τα σύγχρονα ψηφιακά συστήματα υποστηρίζουν πλήθος κωδικοποιήσεων πληκτρολογίου για «εθνική χρήση» (national use). Το πρόβλημα της πιστοποιημένης κωδικοποίησης χαρακτήρων έχει επιλυθεί με την καθιέρωση των ακόλουθων προτύπων για το ελληνικό αλφάβητο:

ELOT 737 (γνωστό στους παλιούς και ως 437G ή 437Greek) για το Λειτουργικό Σύστημα MS-DOS. Είναι κωδικοποίηση νέων ελληνικών (δηλ. μονοτονικών).
ELOT 928 (ISO 8859-7 ή ISO Latin 7) για τα Λειτουργικά Συστήματα: MS-Windows, Linux κ.α. Είναι κωδικοποίηση νέων ελληνικών.
ANSI Windows 1253 παραλλαγή πιστοποίησης από την Microsoft για μονοτονικά ελληνικά, στο Λειτουργικό Σύστημα Windows. Δεν είναι πλήρως συμβατό με το ISO 8859-7 γι’ αυτό παρουσιάζονται διάφορα προβλήματα: π.χ. στο τονούμενο κεφαλαίο “Α” (του ISO 8859-7) αντιστοιχίζεται ο χαρακτήρας αλλαγής παραγράφου “¶”.
ELOT 823 (MacGreek) για τα υπολογιστικά συστήματα της Apple. Είναι κωδικοποίηση νέων ελληνικών.
Unicode ISO 10646 μεγέθους 16 bit. Είναι η πιο σύγχρονη κωδικοποίηση και τυποποιεί: τα νέα ελληνικά (με βάση το ISO 8859-7) στην απόκλιση (offset) #370 και τα αρχαία ελληνικά στην απόκλιση #1F00. Να σημειωθεί ότι αυτή η κωδικοποίηση υποστηρίζει μέχρι και Γραμμική Β: στην απόκλιση #10000 για τα συλλαβογράμματα και στην απόκλιση #10080 για τα ιδεογράμματα ή λογογράμματα).

Επιπλέον, καμία, τεχνικής φύσεως δικαιολογία, για το πρόβλημα της ασυμβατότητας των παραπάνω κωδικοποιήσεων, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Αφού, με τις κατάλληλες ρυθμίσεις ή τη χρήση λογισμικού μετατροπής (code page converter) οι ασυμβατότητες ξεπερνιούνται πολύ εύκολα (ακόμα και στην περίπτωση των e-mails).

Συμπεράσματα

Δεν υφίσταται πλέον η ανάγκη της μεταγραφής με greeklish. Οι σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες, που χαρακτηρίζονται ως προηγμένες, υποστηρίζουν όλα τα διεθνή πρότυπα κωδικοποίησης χαρακτήρων των εθνικών γλωσσών των χρηστών τους.

Η σταδιακή επικράτηση, σε όλες τις ψηφιακές συσκευές που επεξεργάζονται και ανταλλάσσουν δεδομένα κειμένου, της κωδικοποίησης Unicode, στην οποία έχουν τυποποιηθεί τα ελληνικά αλφάβητα: το σύγχρονο μονοτονικό, το αρχαίο πολυτονικό και η Γραμμική Β, είναι βέβαιο ότι θα περιορίσει κατά πολύ, και ίσως θα εξαλείψει, τη χρήση greeklish στο πολύ κοντινό μέλλον.

Το ελληνικό αλφάβητο αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα πολιτισμικά επιτεύγματα που κληρονόμησε ο παγκόσμιος Πολιτισμός. Περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες της Ιστορίας, έφτασε ακέραιο μέχρι τις μέρες μας ως ιερή παρακαταθήκη. Η επίγνωση της αξίας του ας συντελέσει στο δέοντα σεβασμό του: Ειδικά απ’ όσους, μέχρι πρότινος, αδικαιολόγητα το υποκαθιστούσαν με greeklish κατά την ψηφιακή αποτύπωση της σκέψης και της γλώσσας τους.

Ο Μανώλης Ανδρόνικος είχε γράψει: «Η πιο σημαντική και ιστορικά αναλλοίωτη προσφορά των Ελλήνων στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό είναι το αλφάβητο. Όλοι οι θησαυροί της επιστήμης και της τέχνης του δυτικού κόσμου έχουν γραφεί με αλφάβητα που αποτελούν ελάχιστα παραλλαγμένες μορφές του ελληνικού».[5]

---------------------------

[1] Τα κωδικοποιημένα σύνολα χαρακτήρων όπως ο ASCII (American Standard Code for Information Interchange: διαβάζεται «άσκι») και άλλα παρόμοια, είναι πίνακες αμφιμονοσήμαντης αντιστοιχίας χαρακτήρων (γραμμάτων, συμβόλων κτλ.) σε καθορισμένους ακέραιους κωδικούς αριθμούς που ονομάζονται κωδικοί σημείου (code point) (το μέγεθος των οποίων μετριέται σε bit). Χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση, επεξεργασία, ή/και ανταλλαγή πληροφοριών κειμένου μεταξύ ηλεκτρονικών συσκευών. Για το ελληνικό αλφάβητο υπάρχουν διάφορες κωδικοποιήσεις πιστοποιημένες από τον ΕΛΟΤ και από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποιήσεων (ISO).

[2] Ένα από τα παλαιότερα ελληνικά κείμενα, γραμμένο σε λατινοελληνικά, είναι η τραγωδία του Γιώργου Χορτάτση: «Ερωφίλη». Γράφτηκε περίπου το 1595 και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία.

[3] Ο πρώτος ASCII των 7 bit είχε εγγενής αδυναμίες στην υποστήριξη των αλφαβήτων που δεν βασίζονταν στο Αγγλικό. Ως ένα βαθμό η λύση δόθηκε το 1972 με την τυποποίηση ISO/IEC 646 που κυρώθηκε και από την ECMA ως ECMA-6. Ωστόσο, μόλις το 1986 ο ΕΛΟΤ κατέληξε στην τυποποίηση: ELOT 928 η οποία είναι η μόνη που πιστοποιήθηκε από τον ISO (ένα χρόνο μετά) με κωδικό: ISO 8859-7:1987. Αυτό το πρότυπο αναθεωρήθηκε το 2003 (ISO 8859-7:2003) με την πρόσθεση τριών χαρακτήρων: του συμβόλου του Ευρώ (κωδ. 0xA4 ή U+20AC), του συμβόλου της Δραχμής (κωδ. 0xA5 ή U+20AF) και του συμβόλου της υπογεγραμμένης (κωδ. 0xAA ή U+037A).

[4] Το πρότυπο ΕΛΟΤ 743:1982 (το ποίο χρησιμοποιείται και από το Βρετανικό Συμβούλιο) εφαρμόζεται υποχρεωτικά σε δημόσια έγγραφα όπου απαιτείται η μεταγραφή σε λατινικό αλφάβητο και το αντίστροφο: π.χ. νέες ταυτότητες, διαβατήρια, επωνυμίες εταιρειών κτλ.

[5] Βλ. Μανώλης Ανδρόνικος, «Η Ελληνική Γραφή», Τόμος 2: Αρχαίος Ελληνισμός, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1971), 2:196.

massmedia-gr