Τα πρώτα καφενεία στην Αθήνα

"Στον καφενέ απέξω σαν μπέης ξαπλωμένος,
του ήλιου τις αχτίδες, αχόρταγα ρουφώ,
και στων εφημερίδων τα νέα βυθισμένος
κανέναν δεν κοιτάζω κανέναν δεν ψηφώ"...

(Σουρής)

 Πριν από την επανάσταση του 1821 υπήρχαν στην πρωτεύουσα μερικά καφενεδάκια που θύμιζαν τα γνωστά ρυπαρά καφενεία των τουρκικών μικροπόλεων.
Η Επανάσταση τα εξαφάνισε τελείως, και όταν οι Τούρκοι εγκαταλείπουν την Αθήνα, δεν
υπάρχουν παρά ένα ή δύο μικρά εργαστήρια τα οποία διέθεταν μεταξύ άλλων και καφέ.
Λίγο αργότερα ένας παλιός αγωνιστής άνοιξε "μικρόν σανιδόπληκτον καφενείον" μέχρι την εποχή που φτάνουν στην Αθήνα οι Βαυαροί.
Στην πρωτεύουσα υπήρχαν έως τότε διασπαρμένα μερικά καφενεία εδώ κι εκεί, ένα στέκι φοιτητών στη Βρύση του Λέκκα, δύο άλλα στην Πλάκα, ένα στους στύλους του Ολυμπίου Διός και ένα κάτω από τον Λυκαβηττό.
Οι πιο συστηματικοί κοινωνικοί χώροι, της περιόδου που ακολουθεί την απελευθέρωση, είναι το "Καφενείον της Ανατολής", το "Καφενείον της Ευρώπης", το "Τίβολι", "Των ευ φρονούντων", το "Βυζάντιον", και φυσικά τα αλησμόνητα και πασίγνωστα καφενεία "Το πράσινο δεντρί" και η "Ωραία Ελλάδα".
Οι Έλληνες των πρώτων χρόνων μετά την Επανάσταση, για λίγο καιρό δείχνουν σαστισμένοι από την ελευθερία, την αστικοποίηση και την οργάνωση της ζωής τους. Σύντομα η φλόγα θεριεύει, και όλος ο λαός ξεχωρίζει (κι όχι μονάχα στα Βαλκάνια) και την έντονη διάθεσή του να συμμετάσχει στα κοινά. Κυβερνήσεις που ανεβοκατεβαίνουν, ραδιούργες, συνωμοσίες, στάσεις και κινήματα ανακατεμένα με περίσσια καφεΐνη συνθέτουν την καθημερινότητα.
Η αμφισβήτηση για όλα και για όλους - πανάρχαιο ιδίωμα των Ελλήνων - δημιουργεί καταστάσεις που ανεξαρτήτως του κόστους που δημιούργησαν, ανέδειξαν την Ελλάδα μεγαλύτερη πληθυσμιακά, σημαντικότερη γεωγραφικά, και ανερχόμενη οικονομικά.
Τα καφενεία - σαν τα μανιτάρια μετά τη βροχή - πολλαπλασιάζονται, βρίσκουν σιγά - σιγά την προσωπικότητά τους, και γίνονται στέκια εργατικών συντεχνιών, πολιτικά ομοφρονούντων, συντοπιτών λογοτεχνών, και άλλων κοινωνικών ομάδων. Σαν αόρατος ιστός, αυτή η ψυχολογικής αιτίας διάθεση οικειότητας μεταξύ γνωστών ομοίων, παγιδεύει καθημερινά τους ανθρώπους στα καφενεία.
"Στην Αθήνα, τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τα πρώτα καφενεία, κυριολεκτικά, αποτελούσαν τα εθνικά κέντρα των σκλαβωμένων Αθηναίων". Ένας χρονικογράφος της παλιάς εποχής (του 1930) είπε κάτι πολύ σωστό: "Χωρίς καφενείο είναι αδύνατον να νοηθεί η Αθήνα από ενός και πλέον αιώνος"
Γύρω στα 1830, κατά πληροφορίες Αμερικανών διπλωματών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα, υπήρχαν δύο ιστορικά καφενεία: "Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΛΑΣ" (γωνία Ερμού και Αιόλου) και οι 'ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ" (πλατεία Δημοπρατηρίου).
Η "Ωραία Ελλάς" ή "Μπέλλα Γκρέτσια", με τη φροντίδα του Ιταλού ιδιοκτήτη της, Σάντα, έγινε το κυριότερο εντευκτήριο της Αθήνας, κυρίως των πολιτικών και των διανοουμένων. Κατά τον Μπάμπη Άννινο αποτελούσε "οιονεί τον Άρειον Πάγον της κοινής γνώμης".
Τα καφενεία υπήρξαν χώροι αναψυχής, επικοινωνίας, ενημέρωσης, δοσοληψίας, δημιουργίας, χώροι κατεξοχήν ιστορικών εξελίξεων και πολιτικών διεργασιών. "Εις την ιστορίαν της Αγγλίας ο Μακόλει αφιεροί ολόκληρον κεφάλαιον εις την επίδρασιν την οποίαν είχε το καφενείο εις την πολιτικήν εξέλιξιν της Μεγάλης Βρετανίας. Το αθηναικόν καφενείον....δεν κατέχει ολιγοτέραν σημαντικήν θέσιν εις την ιστορίαν της νεωτέρας Ελλάδος..."
Το 1895 στην πλατεία Συντάγματος ανοίγει το καφενείο Ζαχαράτου. Στα 75 χρόνια της ζωής του από τα μαρμάρινα τραπέζια του - μεταξύ άλλων - βγήκαν τα συνθήματα των Ευαγγελικών (1901), και ο Ε.Βενιζέλος ήπιε εκεί τον πρώτο του αθηναϊκό καφέ. Η φράση "Με έναν ερατεινό εγράφη η Ιστορία του Έθνους" ανήκει στη Γερουσία του Ζαχαράτου.
Τις Κυριακές τα απογεύματα, οι νοικοκυραίοι της καλής, λεγόμενης κοινωνίας θεωρούσαν καθήκον τους να επισκέπτονται το καφενείο του Ζαχαράτου για να πάρουν τον καφέ ή το γλυκό  τους, και να ακούσουν μουσική από την ορχήστρα που διηύθυνε διάσημος μαέστρος.
Για το χειμώνα υπήρχαν δύο ευρύχωρες σάλες, όπου φιλοξενούνταν απόστρατοι αξιωματικοί, λόγιοι, καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι.
Η παρουσία της γυναίκας σ αυτούς τους κατεξοχήν ανδροκρατούμενους χώρους είναι ανύπαρκτη. Όταν εμφανίζεται ο γυναικείος πληθυσμό, συνοδεύεται από αρσενικά της οικογενείας και πάντοτε είναι τόσο διακριτική η παρουσία της γυναίκας, που μοιάζει ανύπαρκτη.
"ΠΥΡΑΜΙΣ"